56 / 617
TBB Dergisi 2015 (120)
Mahmut GÖKPINAR
55
Devlet müdahalesinin sınırlanmasıyla sağlanan ve doğal haklar
kuramına dayanan özgürlükler alanında
299
insanın maddî ve manevî
varlığını dilediği gibi gerçekleştirmesini amaçlayan
300
ve genellikle
kamu alanına ilişkin olan
301
birinci kuşak haklar bakımından kişinin
en önemli ihtiyacı özgür olmaktır.
302
Başka bir ifadeyle, söz konusu
hakların en önemli özelliği, başta devlet olmak üzere kendilerine si-
yasal iktidar emanet edilen kişilerin neyi yapamayacağını belirleme-
leridir.
303
b.2- İkinci Kuşak Hakların Ortaya Çıkışı ve Sosyal- Ekonomik-
Kültürel Haklar
Fransız Devrimi sonunda, burjuvazinin gerek ekonomik gerek-
se siyasal yönden bütünüyle istekleri karşılanıp hayata geçmiştir. Bu
süreç beraberinde bir takım yeni toplumsal eşitsizlikleri de gündeme
getirmiştir. XVIII. yüzyıl sonlarında özellikle İngiltere’de başlayıp
daha sonra Batı Avrupa’da kendini hissettiren sanayi devrimi sonu-
cunda dönüşen toplum yapısı, yeni çelişkileri; buna bağlı olarak da
yeni haklar mücadelesini başlatmıştır.
304
Söz konusu haklar, anılan dö-
nemde ortaya çıkan korkunç çalışma koşullarına duyulan tepkiye de
tepki olarak doğan bir takım siyasî ve sosyal hareketlerle ilişkilidir.
305
Meta üretiminin yaygınlaşmasının beraberinde emeğin metalaşması-
299
Mihriban Şengül, “Neoliberal Bir İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkı”, İçinde: Di-
siplinlerarası Yaklaşımla İnsan Hakları, Edt.:Selda Çağlar, Beta Yayınları, İstanbul
2010, s. 367.
300
Bulut, Sosyal Haklar, s. 28.
301
İrem Fatma Çağlar, “Feminist Perspektiften İnsan Hakları” HFSA, 7.Kitap, 2003, s.
40.
302
Hakan Karakehya, “Ortaya Çıkışı, Kavramsal Gelişimi ve İçeriği İtibarıyla İnsan
Hakları”,
KHHD,
Sy.69-70, s. 111.
303
Ö.İbrahim Kaboğlu, “Hak ve Özgürlükler Alanındaki Gelişmelerin Anayasa’ya
Yansıtılması Sorunu”,
AYD
, Sy.11, 1995, s. 239. ‘bırakınız yapsınlar’ doktrininden
esinlenen birinci kuşak haklar, Bulut, Sosyal Haklar, s. 29., AİHS’nin 2-21. mad-
delerinde şöyle sıralanmıştır: Yaşam ve özgürlük hakkı, kölelik yasağı, işkence
yasağı, kişi olarak tanınma hakkı, etkili bir hukuk yoluna başvuru hakkı, keyfî
olarak özgürlükten yoksun bırakma yasağı, adil yargılanma hakkı, mahremiyet
hakkı, seyahat özgürlüğü, sığınma hakkı, vatandaşlık hakkı, mülkiyet hakkı, dü-
şünce, vicdan ve din özgürlüğü, ifade özgürlüğü, toplanma ve örgütlenme hakkı,
katılma hakkı.
304
Algan, s. 35.
305
Boucobza/Grundler/Pıchard /Roman, s. 71.