580 / 617
TBB Dergisi 2015 (120)
Cengiz OTACI
579
yönünden önemli” olması, “anayasalar ve anayasal belgelerde” yer
verilmesi” gerekçeleri ile parti kapatma nedeni olamayacağına karar
vermiş, direnme hakkının anayasaların ruhunda bulunduğuna işaret
etmiştir.
Hazırlıklarına 1955 yılında başlanan Federal Almanya Cumhuri-
yeti Anayasasının 17. Değişikliğine ilişkin kanun, 1968 yılında kabul
edilmiştir. Bu değişiklikle Anayasanın 20 maddesi şu şekildedir;
Madde 20. Devletin ana ilkeleri; direnme hakkı
(1) Almanya Federal Cumhuriyeti, demokratik ve sosyal bir Fede-
ral Devlettir.
(2) Egemenlik tümüyle halkındır. Halk, egemenliğini, seçimler ve
oylamalar aracılığıyla ve yasama, yürütme ve yargı yetkileriyle do-
nanmış özel organlar eliyle kullanır.
(3) Yasama, anayasal düzene, yürütme ve yargı organları ise yasa
ve hukuka bağlıdırlar.
(4) Bu Anayasa düzenini ortadan kaldırmak isteyen herkese kar-
şı, başka bir çözümün bulunmaması halinde, bütün Almanlar direniş
hakkına sahiptir.
Demokratik hukuk devleti ilkeleri ile dokunulmaz ve devredilmez
insan hakları, yeryüzünde her insan topluluğunun, barışın ve adaletin
temeli olduğundan, günümüzde direnme hakkının en önemli konusu-
nu teşkil eder. Hiçbir yönetim, bu ilkeleri kaldıracak, askıya alacak ya
da geciktirecek kanunlar yapamaz. Radbruch formülü, Hitler dönemi
Almanya’sında yaşanan insan hakları ihlali temelinde, direnme hak-
kının hukuki boyutunu gündeme taşıyan önemli bir ilkedir. Pozitif
hukuk karşısında tabii hukukun gücünü gösterir.
I) Hukuki Pozitivizmin Egemenliği
Düzen ve istikrar bağlamında yöneten-yönetilen ilişkisi açısından
hukuk, her zaman sorunlu bir alan olagelmiştir. Ortaçağda hukuku
üreten ve uygulayanlar, istisnasız egemen sınıfın üyeleriydi. Modern
öncesi dönemde hukukun üretim ve uygulamasının sınıfsal ve araç-
sal niteliğini hemen fark etmek mümkündü. Antik Yunanda, Roma’da