TBB Dergisi 120.Sayı

Hukuka Rağmen Kanun, Hâkimin Direnme Hakkı ya da Radbruch Formülünü Hatırlamak

594

af çıkartılmış olması gibi bazı kuralları, ağır insan hakları ihlalinin

üzerinin örtülmesi gerekçesi olamaz. Tabii hukuka uygun olan bu yo-

rum tarzı, gelecekteki olası ağır haksızlıkları, gaddarlıkları önlemek,

yetkinin kötüye kullanılmasına engel olmak, yargı bürokrasisini ve

halkı, ortak bir tarihe karşı bilinçlendirmektir. Hukuk, yaşanmış ola-

nın tekrarlanmaması için unutmayı ortadan kaldırarak hatırlamayı

gündemde tutar.

IV) İnsan Haklarına Dost Yorum

Radbruch formülü, bir kanunun sadece kanun olduğu için uygu-

lanmayı hak etmediğini gösteren, hukuk ile ahlak arasında bütün top-

lumların taraf olduğu üstün değerler olan insan hakları ile bağlantı

kuran bir yaklaşımdır. Kabul ve tahammül edilemeyecek kadar ağır

insan hakları ihlali içeren bir kanuna direnmek hâkimin görevidir.

Hâkim böyle bir kanunu uygulamamak zorundadır. Uyguladığı tak-

dirde ne hâkimlik teminatı, ne anayasal yargı bağımsızlığı ne de pozi-

tif norma uyma yükümlülüğü onu sorumluluktan kurtarmayacaktır.

Çünkü adalete katlanılamaz derecede aykırı olan kanun, doğru hukuk

olmadığından yok hükmündedir. Yok hükmünde bir kanununa uyul-

maması sorumluluk doğurmayacak, uygulanması ise keyfi ve maksat-

lı davranıldığı için sorumluluk gerektirecektir.

Pozitif düzenlemelere karşı direnme, istisnaen başvurulabilecek,

olağanüstü durumlara mahsus bir uygulamadır. Olağanüstü şartlar,

zorunluluk olarak beraberinde olağanüstü yorum kurallarını getir-

mektedir. Olağan zamanlarda ise norma bağlılık esastır. Olağan za-

manlarda bağlı kalınacak normlar, hak ihlalleri içerebilmektedir. Nor-

mun iptali için hukuki mekanizmaların harekete geçirilmesi yanında,

normun, toplumların üstün ortak değeri olan insan haklarına göre

yorumlanması gerekir. Yorum kurallarından faydalanılarak normun

anlamı açığa çıkartılırken, varılacak sonuç kimi zaman norm kadar

hak ihlallerine yol açabilir. Bu durumda yorum kuralına, insan hakla-

rı ile derinlik kazandırmak gerekir. İnsan hakları ilkeleri, her norma

içkindir. Normun yorumunda ulaşılacak doğru anlam, insan hakları

ile uyumlu olmalıdır. Nasıl ki kanun, sadece kanun olduğu için uy-

Metin-Heper, s. 62