91 / 617
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türk Anayasa Mahkemesi’nin Basın Özgürlüğüne...
90
rarası bildiri ve sözleşmelerde
10
ifade özgürlüğü ile birlikte ele alınmış-
tır. Doktrinde de bazı yazarlar basın özgürlüğünü ifade özgürlüğünün
bir şekli ve ayrılmaz bir parçası olarak görmekte ve söz konusu özgürlü-
ğün ifade özgürlüğü kapsamında değerlerlendirilmesi gerektiğini ileri
sürmektedirler.
11
Diğer yandan her ne kadar söz konusu özgürlüklerin
kaynağını ifade özgürlüğü oluştursa da bu özgürlük çeşitlerinin her
birinin, kendine özgü yapıları ve sorunları olduğu, bu nedenle basın
özgürlüğü ve ifade özgürlüğünün ayrı maddelerde ve birbirlerinden
farklı şekilde düzenlenmeleri gerektiği, bu durumun teknik ve yapısal
zorunlulukların yanında, farklı fonksiyonları ifa etmelerinden de kay-
naklandığı ifade edilmektedir.
12
Nitekim basın özgürlüğünün yalnızca
düşüncenin basın araçları kullanılarak serbestçe açıklanması olarak sı-
nırlandırılamayacağı, bu özgürlüğün basın kuruluşlarının serbestçe ku-
rulup işletilebilmesini de kapsaması gerektiği, dolayısıyla basın özgür-
lüğü kavramının önemi ve özellikleri nedeniyle ayrı olarak ele alınması
gerektiği kabul edilmektedir.
13
Basının temel görevi, devlet mekanizmasının işleyişini denetleme
ve eleştiri yoluyla sapmaları önlemek olarak özetlenmektedir.
14
Bası-
Anayasasının 14. maddesine göre, “Herkes düşüncelerini, sözlü olarak, yazıyla ve
basın aracılığı ile hukuka uygun olarak açıklayabilir ve propagandasını yapabilir.
Basın özgürdür, sansür ve her türlü önleyici tedbir yasaklanmıştır.”; 1993 tarihli
Rus Anayasası’nın 29. maddesine göre, “Herkes düşünme ve konuşma özgürlü-
ğüne sahiptir...Kitle iletişim özgürlüğü garanti altındadır. Sansür yasaklanmış-
tır.”; Japon Anayasası’nın 21. maddesine göre, “Toplantı, konuşma basın ve tüm
ifade şekilleri özgürlükleri teminat altındadır.”
10
1789 tarihli İnsan ve Yurttaş Hakları Beyannamesi’nin 11. maddesi, Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesi’nin 10. maddesi.
11
Kılıçoğlu, age, s. 172; ayrıca bkz. Çetin Özek, Basın Özgürlüğünden Bilgilenme
Hakkına, Alfa Yayınları, İstanbul, 1. Baskı, 1999, s. 204.
12
Reyhan Sunay, Avrupa Sözleşmesinde ve Türk Anayasasında İfade Hürriyetinin
Muhtevası ve Sınırları, LDT Yayınları, Ankara, 2001, s. 129.
13
Metin Baykan, Avrupa İnsan Hakları Kararlarında Basın Özgürlüğü, Adalet Ya-
yınevi, Ankara, 2011, s. 28; ayrıca bkz. Kemal Şahin, İnsan Hakları ve Özgürlük
Boyutuyla İfade Özgürlüğü, Gerekçeleri ve Sınırları, On İki Levha Yayınları, İs-
tanbul, 2009, s. 149.
Nitekim bu doğrultuda, 1982 Anayasası’nın 26. maddesinde düzenlenen düşün-
ceyi açıklama ve yayma özgürlüğünün yanında, 28. maddede basın özgürlüğü ay-
rıca düzenlenmiştir. Söz konusu maddenin birinci ve ikinci fıkrasında “Basın hür-
dür, sansür edilemez. Basımevi kurmak izin alma ve mali teminat yatırma sartına
baglanamaz. Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini saglayacak tedbirleri alır”
ifadesi yer almaktadır.
14
Kayıhan İçel & Yener Ünver, Kitle Haberlesme Hukuku, Beta Yayınevi, İstanbul,
Yenilenmiş 7. Baskı 2007, s. 119.