370 / 405
369
TBB Dergisi 2017 (129)
Ferah GÜÇLÜ YILMAZ
Hukuk, yetkili organlar tarafından çıkarılmış bulunan kurallar
bütünü olarak tanımlanırsa, siyasi iktidarın bağlı olması anlamında-
ki hukuk devletine; adil olan ve adil olduğu için itaat edilen hukuk
olarak tanımlanırsa, adil yönetimi vurgulayan hukuk devletine işaret
etmektedir.
59
O halde her koşulda hukuk devletinin nihai amacı, adil
olmak veya adaleti korumaktır. Rawls’a göre hukuk ve adalet arasın-
daki ilişki iki şekilde ele alınmaktadır: Hukuk kurallarının içeriğiyle
ilgili maddi adalet ve hukuk kurallarının uygulanmasıyla ilgili şekli
adalet. Adil bir kuralın, adil olmayan uygulamasının sorunlar yara-
tacağı nedeniyle, maddi adalet, şekli adaleti zorunlu olarak gerektir-
mektedir. Başka bir ifadeyle, adil bir sonuç için, hemmaddi adalet hem
de şekli adalet bir arada olmak zorundadır.
60
Hukuki pozitivizm açı-
sından baktığımızda, hukuk tanımında, adalet ölçütünü görmek zor
iken, doğal hukuk yaklaşımında, bir o kadar adalet düşüncesiyle iç
içelik görülmektedir.
61
Dworkin’e göre, hukuk devleti, kanunda belir-
tilen kurallara göre yöneten, kanun devleti olarak tanımlanmaktadır.
62
Bu anlayış hukuk devletinin maddi adaletle ilgili olduğunu, kuralların
içeriğiyle ilgilenmediğini göstermektedir. Dworkin’in, hukuk devle-
tiyle ilgili ikinci savı ise, vatandaşların ahlaki ve siyasi olarak sahip ol-
duğu haklara ilişkindir. Bu durumda hukuk devleti, “bireysel haklara
uygun kurallar çerçevesinde yöneten devlet” anlamına gelmektedir.
63
Çağdaş devlet anlayışı, hukukun üstünlüğü ve hukuk devleti kav-
ramları ile demokrasi rejimi arasında sıkı bir ilişki kurmaktadır. Hu-
kuk devleti, temel hak ve özgürlükler, ilerleme, meşruiyet, hakkaniyet
ve pozitif olarak görülen diğer evrensel değerlerle yakından özdeşleş-
1996/59, K. 1997/70, KT: 9.12.1997; AYM; E. 1979/38, K. 1980/11, KT: 29.01.1980;
AYM; E. 1986/3, K. 1986/15, KT: 03,07.1986; AYM; E. 1990/20, K. 1991/17, KT:
21.06.1991;AYM; E. 1976/43, K. 1977/4, KT: 27.01.1977; AYM; E, 1994/75, K.
1995/4, KT: 07.02.1995; AYM; E. 1992/17, K. 1992/30, KT: 21.04.1992; AYM; E.
1996/62, K. 1997/57, KT: 17.06.7997; AYM; E. 1998/48, K. 1998/85, KT: 22.12.1998.
59
George P. Fletcher, Basic Concepts of Legal Thought, Oxford University Press,
Ncw York, s.12.
60
Gülriz Özkök, “İnsan Hakları Bakımından Adalet Teorileri: John Rawls, Hukuk
Felsefesi ve Sosyolojisi Arşivi”, İstanbul Barosu Yayını, İstanbul 2002, ss.36-37.
61
Gülriz Uygur, Adalet ve Hukuk Devleti, A.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl 2004,
s 29.
62
Mithat Sancar, Devlet Aklı Kıskacında Hukuk Devleti, İletişim Yayını, İstanbul
2000, s 62.
63
Gülriz Uygur, “Adalet ve Hukuk Devleti”,
A.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi,
Yıl 2004,
ss.32-33.