343 / 497
342
Osmanlı Devleti’nde Kadınların Mülkiyet Hakları ve Karşılaştıkları Hukuki Sorunlar
sını vermiştir.
33
Zaten kadınların kurduğu vakıflarda genellikle ilk leh-
tar vakfı kuran kadınlar olmuştur.
34
Ayrıca vakfedilen mallar vergiden
muaf olmuştur. Belki de bu nedenle kadınlar hayri vakıflardan çok ev-
latlık vakıflar kurmuşlardır. Erkeklerin kurdukları vakıflarda kamusal
vakıfların (hayri vakıflar) oranı daha yüksektir.
35
Osmanlı Devleti’nde hanedan içinde yer alan kadınlardan top-
lumsal basamakların altında yer alan kadınlara kadar mülk sahibi
kadınlar vakıf kurmuşlardır. Vakıf kuran kadınların oranı zamana ve
yere bağlı olarak %20 ile %50 arasında değişmiştir. Tüm İmparatorluk-
ta ortalama oran ise %30-40 arasındadır.
36
Meriwether Halep’teki va-
kıflar üzerinde yaptığı araştırmada vakfedilen mal açısından vakıfları
üç gruba ayırmıştır. 1-3 parça gayrimenkulden oluşan küçük vakıflar,
4-10 parça gayrimenkulden oluşan orta büyüklükte vakıflar ve 10 par-
çadan fazla gayrimenkulden oluşan büyük vakıflar. Halep’te kadın-
ların kurduğu vakıfların % 93’nün üçten az mülkü olduğunu tespit
etmiştir. Büyük vakıf kuran kadınların sayısının az olmasının yanı sıra
erkeklerin kurdukları büyük vakıflar kadınlar tarafından kurulan bü-
yük vakıflardan daha fazla mal varlığına sahiptir. Halep’te erkeklerin
kurduğu on dört büyük vakıftan birinin elliden fazla mülkü varken,
kurucusu kadın olan en büyük vakfın mülk sayısı yalnızca on beştir.
37
İstanbul’da kurulan vakıflarda da benzer bir eğilim olup, vakıfların
boyutları büyüdükçe kurucusu kadın olanların sayısı azalmıştır. Bu
veriler bize kadınların erkeklere göre daha az servete sahip olduklarını
33
Mesela Yafa’da Hüsna Filfil ismindeki bir kadın tüm mal varlığı ile bir vakıf kur-
muş, kocasını dışlayarak vakfın gelirlerinden amcası ve amcasının erkek çocuk-
larının yararlanmasını şart koşmuştur, Agmon, s. 487-488; Buna karşılık kadın
akrabaların soyu tükeninceye kadar lehdarlar arasında erkek bulunmamasını şart
koşan kadın vâkıflar da vardır, Margaret L. Meriwether, “Yeniden Kadınlar ve
Vakıf Üstüne: Halep, 1770-1840”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları
(Editör: Madeline Zilfi), (Çeviren Necmiye Alpay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İs-
tanbul 2000, s.131.
34
Gabriel Baer, “Women and Waqf: An Analysis of the Istanbul Tahrir of 1546”,
Asian and African Studies, 1983, vol:17, s. 22.
35
Mary Ann Fay, “Kadınlar ve Vakıflar: 18. Yüzyıl Mısır’ında Mülkiyet, İktidar ve
Toplumsal Cinsiyetin Nüfuz Alanı”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınla-
rı (Editör: Madeline Zilfi), (Çeviren Necmiye Alpay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
İstanbul 2000, s. 34; Meriwether, s. 126; Abdul-Karim Rafeq, “Women in the Sharia
Court Records of Ottoman Damascus”,
Turkish Historical Review
, , Brill, Leiden
2012, Vol: 3, s. 129-130; Baer, s.25-26.
36
Meriwether, s. 125
37
Meriwether, s. 127.