379 / 497
378
Tanzimat Sonrası Osmanlı Kadın Hareketi ve Hukuki Talepleri
Osmanlı kadın hareketinin seyrinin ve taleplerinin Avrupa’daki
birinci dalga feminist hareket ile örtüştüğü görülmektedir. Her top-
lumda olduğu gibi, Osmanlı kadın hareketinin kendine özgü özellik-
leri olsa da, Avrupa’daki feminist hareket ile eş zamanlı olarak ilerle-
miştir.
34
Osmanlı kadınları dergi ve gazeteler çıkartarak, çeşitli toplantılar
düzenleyerek ve dernekler kurarak kendi kamusal alanlarını yaratma-
ya başlamıştır. Kadın dergileri ile kendilerini birey olarak ifade etmiş,
sorunlarını dile getirmişlerdir. Kurdukları dernekler ise örgütlenme-
lerini ve sorunlarının çözümünü hayata geçirmelerini sağlamıştır. Ha-
reketin yaşandığı dönemin şartlarında yaratılan yeni kadın imajının
çeşitli yollarla kamuoyuna sunulması hareketin eylemci özelliğini
göstermektedir.
35
Bu bağlamda Tanzimat sonrası kadın hareketi çıka-
rılan kadın dergileri ve kurulan kadın derneklerinden örnekler üze-
rinden incelenecektir.
Tanzimat sonrası dönemde çıkarılan dergilerin bazıları erkekler
tarafından yayınlanmıştır. Bununla birlikte tamamen kadınların çı-
kardığı dergilerin sayısı da oldukça fazladır. Dönemin kadınlarının
durumunu ve taleplerini ne kadar cesur bir dille ifade ettiklerini gös-
termek açısından dergilerdeki yazılar dikkate değerdir.
1868 yılında çıkarılan Terakki gazetesi kadınlar lehine yayın ya-
pan bir gazetedir. Kadın hakları ve seçimden söz eden ilk gazete bu-
dur. Kimliklerini açıklamasa da kadın mektuplarına yer vermiştir. Bu
mektuplarda kadınlar kendi sorunlarını dile getirmiştir. Mektuplar-
dan birinde vapurlarda kadınlara ayrılan yerlerin kötülüğünden ya-
kınılmış, erkeklerle aynı vapur ücreti ödemelerine karşın, böyle hor
görülmelerinin nedeni sorulmuştur.
36
1869 yılında ilk kadın dergisi
olarak nitelendirilebilecek Terakki-i Muhadderat çıkarılmıştır. Dergide
dönemi ve kadının konumunu eleştiren çok sayıda mektup yer almış-
tır. Rabia imzalı mektupta kadın yeniden tanımlanmış, hâkim söylem
eleştirilmiştir: “Şurasını iyi bilmek gerekir ki ne erkekler kadınlara
hizmetkâr, ne de kadınlar erkeklere cariye olmak için
yaratılmıştır…
34
Berktay, s. 90; Çakır, s. 406; Osmanağaoğlu, s. 27.
35
Berktay, s. 95; Çakır, s. 406-407.
36
Akyılmaz, Kadın, s. 90; Çakır, s. 60; Şefika Kurnaz, Yenileşme Sürecinde Türk Ka-
dını 1839-1923, Ötüken Neşriyat, Ankara, 2015, s. 85-86.