TBB Dergisi 99. Sayı

TBB Dergisi 2012 (99)

Faruk Y. TURİNAY

193

devlet birbirine karşı belli bir oranda özerk iki tür yönetime sahiptir:

federe devlet-federal devlet. Fakat bundan başka federal devletin iki

vazgeçilmez özelliği daha vardır: yazılı anayasanın olması ve anayasal

yargının bulunması!

Dünyada bilinen ilk federal devlet Amerika Birleşik Devletleridir.

Ne tesadüftür ki, dünyada günümüzdeki anlamıyla bilinen ilk ana-

yasa da Amerikan anayasasıdır. Bu tablo, kaçınılmaz şekilde, hukuk

dünyasına anayasayı armağan eden düzenin federalizm olduğuna işa-

ret etmektedir. Tersinden söylemek gerekirse, dünyada federal düze-

ne ihtiyaç duyulacak siyasi şartların oluşması geciktikçe anayasanın

günlük hayata girmesi de gecikmiştir; ta ki 1787’de Amerikan anaya-

sası ilan edilesiye kadar.

2. Federasyona Duyulan İhtiyaç

Burada şu soruyu sormamak elde değildir: Federasyona neden ve

ne zaman ihtiyaç duyulur?

İlk olarak belirtmek gerekir ki, anayasa ile federalizmin bağı çift

yönlüdür. Şöyle ki, anayasa hem federasyonun kaynağıdır; hem de fe-

dere devletler arasındaki bağın niteliğidir

. Anayasanın federal devle-

tin kaynağı oluşu, federal devletin bir anayasa olmaksızın kurulama-

ması, mecburen kanunların üzerindeki bu hukuki normu gerektirmesi

olarak da ifade edilebilir. Anayasa, bir devlet topluluğu çeşidi olan

federal devletin aynı zamanda niteliğini teşkil eder. Bunu açıklayabil-

mek için diğer bir devlet topluluğu olan konfederasyon ile karşılaştır-

mak faydalı olacaktır. Konfederasyonda üye devletleri bir arada tutan

güç bir ya da birkaç ‘uluslararası sözleşme’ iken, federasyonda fede-

re devletleri birleştiren hukuki bağ, tartışılmaz biçimde ‘anayasa’dır.

Diğer bir tabirle, konfedere devletler arasındaki bağ

akdî

iken federal

düzendeki federe devletler arasındaki bağ

anayasal

dır. İşte, federe

devletleri birbirine bağlayan bağın anayasa haricinde başka bir huku-

ki müessese olamayışı, federasyonun olmazsa olmaz surette anayasal

niteliğini apaçık ortaya koymaktadır. Bu sonuca ilave olarak, devlet

ile anayasa arasındaki ilişki düşünüldüğünde, federasyon ile anayasa

bağlantısı daha bir pekişmekte ve açığa kavuşmaktadır.

Oktay Uygun, Federal Devlet, Çınar Yayınları, 1996, s.176 vd.; Gözler, Anayasa

Hukukunun Genel Esasları, op.cit., s.196-216