TBB Dergisi 99. Sayı

Kuralların Kuralı: Anayasanın Hukuki Boyutunun Evrensel Serüveni

194

İkinci olarak, federal düzende yazılı anayasa şarttır

; çünkü özerk

iki tür yönetimin yetki paylaşımı ancak en üst hukuki norm olan ana-

yasa ile ve açık seçik olması yönüyle yazılı surette yapılabilir. Ya tek

tek federal devletin yetkileri sayılıp gerisi federe devletlere bırakılır,

ya da her iki özerk idarenin yetkileri ayrı ayrı yazılır. Yazılı anayasa

ile anayasanın hukuki yönü arasındaki yakın ilişkiye yukarıda deği-

nilmişti. O halde şu denilebilir ki, yazılı bir anayasa olmaksızın federal

devlet düzeni kurulması mümkün değildir.

Federal düzende katı anayasa şarttır

; aksi halde federal devlet, sa-

hip olduğu üstün federal yasama yetkisini kullanarak federe devletlerin

yetkilerini keyfi şekilde tırpanlayabilir. Katı anayasa koşulu, yazılılık

koşuluyla birlikte göz önünde bulundurulursa ve bu iki şartın aslında

anayasaya asıl hukuki hüviyetini kazandıran unsurlar olduğu hatır-

lanacak olursa, hukuki anlamda anayasanın federalizm ile arasındaki

karşılıklı perçinlenmiş durumu kendiliğinden gözler önüne serilecektir.

Dünyadaki federal devletlere bakıldığında, İsviçre, Belçika, Birle-

şik Arap Emirlikleri gibi bazı küçük federal devletler bir kenara bırakı-

lırsa

, kaydadeğer bir çoğunluğunun geniş yüzölçümüne sahip oldu-

ğu görülecektir. Rusya Federasyonu, Hindistan, Avustralya, Brezilya,

Arjantin, Kanada, ABD, Sudan, Etiyopya gibi devletler milyonlarca

kilometrekarelik geniş topraklara sahiptir. Ve ne tesadüftür ki, geniş

topraklara sahip olup da federalizmi benimsememiş pek az devlet var-

dır. Topraklar genişledikçe ülkenin tek bir merkezden yönetilmesinin

zorlaşması, birçok idari/bölgesel merkeze ihtiyaç duyulması federal

düzeni doğuran başlıca sebeplerden biridir. Takdir edilir ki, bu kadar

geniş coğrafyada ana merkez ile bölgesel merkezler arasındaki yetki

paylaşımının öyle bir belgeyle yapılması gerekir ki bölgesel merkez-

lerin hakları ihlal edilmesin. İşte bu belge yazılı ve katı anayasadan

başka bir şey değildir.

Federal düzende iki özerk idare arasında doğabilecek artık ‘ana-

yasal’ olarak nitelenmesinde sakınca olmayan sorunları çözümleye-

cek, mümkün olduğunca tarafsız, kaçınılmaz olarak tek, bağımsız bir

Gözler, op.cit., s.207

Gözler, loc.cit.

Gözler, op.cit., s.199