TBB Dergisi 99. Sayı

201 / 521

Kuralların Kuralı: Anayasanın Hukuki Boyutunun Evrensel Serüveni 200
rı ile hukuk devletinin ve yurttaşların hak ve özgürlüklerinin güven-
ce altına alındığı bir sistem söz konusudur. Bu doğrultuda Avrupa
Toplulukları’nı kuran antlaşmanın bir anayasalaşma sürecinden geç-
tiğini ifade edebiliriz. Bu niteliğe sahip olmayan bir normun anayasal
değere kavuşması ve söz konusu hukuk düzeninde diğer normların
üzerinde yer alması olgusu öncelikle bu değer ulaşacak normun tar-
tışmasız yorumunu yapacak bir kurumun da varlığını gerektirir. Bu
kurum, Avrupa Adalet Divanı’dır. Bu süreç boyunca Divan’ın Van
Gend en Loos, Costa, Yeşiller, Simmenthal kararları ile anayasal düzeni
temellendirdiği görülmektedir. Bu süreç sonunda Antlaşma, bir ‘hu-
kuk topluluğu’nun Anayasası haline evrilmiştir102. Avrupa Birliği’nin
bu anayasalaşma sürecinin yazılı hukuktaki yansıması tek bir metin
haline gelerek Avrupa Anayasası’na dönüşmüştür. Önemli olan nokta
Avrupa Birliği’nin konfederal-federal yapılanma tartışmalarının öte-
sinde Avrupa Birliği hukuk düzeninin süreç içinde oluşturduğu ana-
yasal corpus’unu yazılı bir anayasa haline getirmesidir103.
2. Aşkın (transcendental) Kaide ve Kurallar Silsilesinde Anayasa
Avusturyalı hukukçu Kelsen Devlet ve Hukukun Genel Kuramı104
adlı eserinde normları astlık-üstlük oluşturacak şekilde sınıflandırır;
‘tabakalar halinde biçimlendirilmiş hukuk doktrini’ 105 veya yaygın bi-
linen adıyla ‘normlar hiyerarşisi’ kavramlarını gündeme getirir. İşte
anayasanın bu organik değerine hukukçular ‘şekli anlamda anayasa’
demektedir.
Kurallar zinciri, kendiliğinden, normların çeşitliliğini, anayasa,
kanun, tüzük, yönetmelik gibi farklı tür hukuk kurallarının varlığını
gerektirir. Tabii şekli anlamda anayasayı diğer kurallardan farklı kı-
lan, onun tek olmasıdır: onlarca kanun, yüzlerce tüzük, binlerce yö-
102 Karakaş, Avrupa Birliği Anayasası, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Dergisi, Sayı: 2005/1, s.99
103 Karakaş, Avrupa Birliği Anayasası, loc.cit.
104 General Theory of Law and State. Cambridge 1945; Théorie générale du droit et
de l’État suivi de La doctrine du droit naturel et le positivisme juridique, LGDJ -
Bruylant, 1997, Paris, coll. La pensée juridique
105 Kelsen, yazdığı özgün metinde bu kavram için Almanca “Stufenbaulehre” söz-
cüğünü kullanır, bkz: University of Maryland College of Behavioral and Social
Sciences web site,
kelsen0307.htm