209 / 521
Kuralların Kuralı: Anayasanın Hukuki Boyutunun Evrensel Serüveni
208
ülkelerde halkın görüşünü değiştirmesi için ikna çalışmaları yapılır ve
bu süreç olumlu sonuçlanırsa taslak, anayasallaşacaktır. Şu var ki, bu
ihtimal gerçekleşmese bile, yani taslak yürürlüğe girse de girmese de,
adı konulmamış bir Avrupa anayasal düzeni devam edecektir.
Zira
bu düzen, İngiltere’deki teamüli anayasa geleneğine benzer şekil-
de, Avrupa Birliği’nin maddi anlamda anayasası özelliği gösteren
antlaşmalar, sözleşmeler ve Birliğin çeşitli organlarının yayınladığı
düzenlemeler, Avrupa Adalet Divanı’nın pek çok birleştirici kararı
sayesinde yıllar yılı oluşmuş ve pekişmiştir.
Ki, devam eden serüve-
nin bir yerinde, şekli olarak da anayasayı meydana getirecek gelişme-
ler ile bambaşka bir anayasa modelinin ortaya çıkışı hukuken tahkim
edilebilecek, kanıtlanabilecektir.
Avrupa Birliği özelindeki üstün hukukun hangisi olduğu tartışma-
sı bir kenara bırakılsa bile, bu mesele esasında evrensel bir hikâyenin
bir parçasıdır. Cooter’ın anlattığına göre, bazı araştırmacılar, haklı ola-
rak, uluslararası hukukun ulusal anayasalara baskın çıktığını düşün-
mektedirler. Belki de uluslararası hukuk ulusal anayasaların üzerinde-
dir; papanın piskoposların üstünde yer alması gibi
128
.
Anayasanın akıbetini kestirebilmek için, öncelikle kavramda ek-
sen kayması oluşumunu akla getiren uluslar topluluğunun hikâyesine
bakmak gerekmektedir. Anayasal düzen olarak Avrupa Birliği kurul-
duğu günden beri, tüm dinamik yapıların bir özelliği olarak, sürekli
gelişerek uluslarüstü bir anayasal düzene doğru ilerlemiştir. Kömür-
Çelik Topluluğu’ndan Tek Pazar’a
129
, Tek Pazar’dan Maastricht Ant-
laşması ile ortak güvenlik ve dış politika, tek para, adalet ve içişlerinde
işbirliğine, Amsterdam Antlaşması ile insan hakları ihlallerinin yaptı-
rımlandırılması, Nice Antlaşması ile genişlemenin hazmedilmesi söz
konusu olmuştur. Bugün Avrupa’da Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
ve uygulamasının esaslı katkıları ile oluşmuş bir ortak anayasa sahası
söz konusudur. Bu anayasal saha Avrupa hukuk kültürünün ifadesi
olarak bir ortak anayasal düzen, bir yeni
jus commune
130
oluşturmak-
tadır. Anayasa, bir ulus-kurucu iktidar birlikteliği olarak ele alındı-
128
Cooter, op.cit., The Strategic Constitution, Princeton University Press, New Jersey,
2002, s.1’deki 1 numaralı dipnot
129
Ortak Pazar olarak da bilinir. Mal, hizmet, sermaye ve kişilerin serbest dolaşımı
ile ortak politikalarla aynı işlevdedir.
130
Latince ortak hukuk demektir.