90 / 521
TBB Dergisi 2012 (99)
Ayşegül KÖKKILINÇ ERALTUĞ
89
almayı taahhüt etmişlerdi.
53
Havana Şartı’nın, hükümlüler tarafından
üretilen malların ithalatının kısıtlanmasına ilişkin hükmü, sonradan
GATT’a dahil edilerek, Anlaşmanın
“Genel İstisnalar”
başlıklı XX (e)
maddesinde düzenlenmiştir.
54
GATT’da sosyal hükümlere yer verilmemiştir. Anlaşmada sos-
yal hüküm olarak nitelendirilebilecek tek düzenleme GATT yüküm-
lülüklerine bir dizi istisna getiren
“Genel İstisnalar”
başlığını taşıyan
XX. maddede yer almaktadır.
55
GATT’ın temel ilkelerinden olan ayrım
gözetmeme ilkesi
“en çok gözetilen ulus muamelesi”
ve
“ulusal muamele”
yükümlülüklerini içerir.
56
En çok gözetilen ulus muamelesi, DTÖ üyesi
ülkelerin, diğer üye ülkelerden gelen mal ve hizmetlere ilişkin uygu-
lamalarında ayrım yapmamalarını gerektirir. Ulusal muamele kuralı,
yabancı ürün ve hizmetlerin iç pazara girmesinden sonra benzer yerli
ürün ve hizmetlere göre ayrımcı muameleye tâbi tutulmalarının ya-
saklanmasını öngörmektedir.
57
Genel istisnalar kapsamında, birtakım
malların satışını ve ithalatını yasaklayan bir ülkenin bu muamelesi,
GATT yükümlülükleriyle çelişmeyecektir. Bu düzenleme, en çok gö-
zetilen ulus ve ulusal muamele yükümlülüklerinin esnek uygulanışını
düzenler biçimde yorumlanmaktadır.
58
XX. maddede yapılan düzen-
leme gereğince, anlaşmanın hiçbir hükmü gerek aynı şartlar altında
bulunan ülkeler arasında keyfi ve sebepsiz bir ayrım vasıtası, gerekse
uluslararası ticarete gizli bir kısıtlama vasıtası oluşturacak şekilde uy-
gulanmamak kaydıyla, herhangi bir âkit tarafı (a) genel ahlâkın korun-
ması; (b) insan, hayvan ve bitkilerin hayat ve sağlıklarının korunması
bakımından gerekli tedbirleri almak ve uygulamaktan men edecek bi-
çimde yorumlanmayacaktır.
59
XX. maddenin (e) fıkrası, cezaevlerinde
53
Hepple, Labour Laws, s. 129.
54
Bronstein, s. 95; Hepple, Labour Laws, s. 130,
55
“Bunlardan bazıları genel ahlâk, insan ve hayvanların hayat ve sağlıkları, altın gümüş
ithalat ve ihracatı, telif hakları, cezaevlerinde üretilen mallar, kültür malları, doğal zen-
ginlikler, yerli hammadde ihracatı, kıtlığı çekilen mallar ve savaş gerekleridir.”
Telli, s.
134.
56
Halatçı Ulusoy, s. 27; Karluk, s. 276.
57
Kaya Talat;
“DTÖ Hukukunda Ayrımcılık Yapmama İlkesi”
, AUHFD, 59(2), 2010:182-
242; s. 5-6, auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd/AUHF-2010-59-02-kaya.pdf.; Ay-
rım gözetmeme ilkesiyle ilgili ayrıca, Karluk, s. 276; Pazarcı, s. 324.
58
Telli, s. 134.
59
Baklacı Pınar, Uluslararası Yatırım Hukukunda En Çok Gözetilen Ulus Muamele-
si, İstanbul, 2009, s. 68.