180 / 477
TBB Dergisi 2012 (100)
Ceyda SÜRAL
179
yacak; hâkim de davanın yabancı mahkemede de görülmekte oldu-
ğunu resen dikkate alamayacaktır
46
. Uygulamada Yargıtay da yabancı
derdestlik itirazının ilk itiraz teşkil ettiğine ve davanın başında esasa
girişilmeden önce ileri sürülmesi gerektiğine
47
karar vermiştir
48
.
HMK md. 114/1/ı maddesi ile derdestlik itirazı dava şartları
arasında sayılmıştır. Dava şartları, davanın esası hakkında inceleme
yapılabilmesi için mutlaka gerekli olan şartlardır. Bu nedenle dava
şartları, taraflarca her zaman ileri sürülebileceği gibi hâkim tarafın-
dan resen gözetilirler
49
. Dolayısıyla, Türk mahkemesinde dava açıl-
masından önce yabancı mahkemede dava açılmış ise, taraflar bunu
her zaman ileri sürebilirler ve hâkim de bu durumu her zaman resen
dikkate alabilir. Hâkimin yabancı bir davanın varlığından resen ha-
berdar olması pek rastlanabilecek bir durum değildir. Ancak, taraf
derdestlik itirazını davanın ilerleyen aşamalarında ve yabancı mah-
kemede aynı konuda dava görülmeye devam ederken öne sürerse,
Türk mahkemesinin bu itirazı kabul etmesi ve dava şartları oluş-
madığından davayı reddetmesi gerekir. Acaba, bu imkân, taraflarca
kötü niyetle kullanılabilir mi? Bir başka deyişle, önce Türk mahkeme-
sinin yetkisine itiraz etmeyen tarafın, daha sonra burada olumsuz bir
sonuç çıkacağını düşünmesi nedeniyle ya da sırf yargılamayı uzat-
mak amacıyla ileri sürdüğü derdestlik itirazı dikkate alınacak mıdır?
Öncelikle, HMK md. 29/1 ile MK’daki dürüstlük kuralı ilkesi açıkça
46
Ziya Akıncı,
Milletlerarası Usul Hukukunda Yetki Sözleşmesine Dayanan Yabancı
Derdestlik
, Seçkin, Ankara 2002, s. 39.
47
Doktrinde, HUMK md. 187/4’ün yabancı derdestlik itirazları açısından uygulan-
masının mümkün olmadığı öne sürülmüştür. Zira, HUMK’da derdestlik itirazı
öncelik prensibine bağlı olarak kabul edilmiştir ve iç hukukta böyle bir düzenle-
menin yapılmasını haklı kılan sebepler yabancı derdestlik açısından aynen geçerli
değildir. Yabancı derdestlik, milletlerarası usul hukukunun ihtiyaçlarına uygun
bir sistem içerisinde kabul edilmelidir. Buna göre, Türk mahkemeleri, yabancı der-
destlik itirazını ancak yabancı mahkemenin davayla yakından bağlantılı olması ve
yabancı mahkemenin vereceği kararın Türkiye’de tenfizinin mümkün bulunması
şartlarına bağlı olarak kabul etmelidir. Bu aşamada tenfiz şartlarından sadece kar-
şılıklılık ve Türk mahkemelerinin münhasır yetkili olup olmadığı incelenebilir.
Ekşi
,
Yetki, s. 203-204; Vahit Doğan,
“Türk Hukukunda Yabancı Derdestliğin Nazara
Alınması”
,
MHB, Prof. Dr. Ergin Nomer’e Armağan
, C.22, S.2, İstanbul 2002, s. 145.
Bir başka görüşe göre de, tenfiz şartlarının sadece bir kısmı incelenebileceğinden
yabancı mahkeme kararının tenfiz edilebilirliğini derdestliğin bir koşulu olarak
aramak gerçekçi olmayacaktır. Akıncı, s. 41, 139.
48
Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, T.11.11.1997, E. 1997/8719, K. 1997/12159.
49
Kuru/Arslan/Yılmaz, s. 256; Pekcanıtez/Atalay/Özekes, s. 293.