288 / 477
TBB Dergisi 2012 (100)
Cengiz Topel ÇELİKOĞLU
287
mahkemenin delil temininde taraflara yardım etmesi hem de davanın
aydınlatılması bakımından hakimin deliller üzerinde hakimiyeti ve
doğrudan teması gerekir. Buyüzden, Kıta Avrupası sistemini benimse-
yen kanunlarda, bir taraftan ikame olunan ispat araçlarından tarafların
iktidar alanında bulunmayan belgesel ve beyani delil unsurlarının ge-
reğinde mahkeme kararıyla celbi (ZPO, 142,421-427, 380) diğer taraftan
da dava konusu şey veya mahallin gözlenmesiyle elde edilen durum
delillerinin mahkemece toplanması ve bilirkişinin hakim tarafından se-
çilip görevlendirilmesi (ZPO, 144,372 ) esası kabul edilmiştir.
Klasik çerçeve bu şekilde olmakla birlikte, Kıta Avrupasında, yar-
gılamada maliyet ve gecikme sorunlarının bertarafı ve adil uyuşmaz-
lık çözümleri için, delillerin toplanmasında tarafların katkı ve imkan-
larının artırılması ve mahkemenin sadece zorunlu hallerde taraflara
yardım etmesi yaklaşımı öne çıkmaya başlamıştır
21
.
Son zamanlarda ortaya çıkan yeni ihtilaflarda, adil yargılama
unsuru ve ispat hakkının gereği olarak, taraflar arasındaki bilgi eşit-
sizliğinin giderilmesi suretiyle silahların eşitliğini teminen tarafların
karşı taraf ve üçüncü kişilerdeki bilgi veya delil kaynaklarına önce-
den ulaşabilmesi önemlidir
22
. Bu, davanın takdimi ve delil ikamesinin
tam ve erken cereyanını sağlamak üzere, taraflara duruşma hatta dava
öncesinde belge ve beyan formundaki bazı delillerin tespit ve temini
için bunları araştırma imkanı tanınmasını ifade etmektedir. Taraflara
böyle bir imkanın sağlanması iddia ve savunmaların formülasyonu-
na ve mahkemenin delillerden haberdar olmasına hizmet edecektir.
Bu yaklaşım, artık Kıta Avrupası sistemi bakımından da sözkonusu
edilen, giriş ve ara safhada yeterli bir hazırlıkla son safhada yoğun bir
duruşma icrasına zemin sağlanarak etkin ve verimli bir yargılama ya-
pılabileceği fikri
23
ve yönelimiyle
24
de desteklenmektedir.
21
Bkz. UZELAC, s.86 ; İsviçre Medeni usul Kanunu (sZPO), m. 155/3,160.
22
Bu açıdan, Japon Hukukunda discovery-disclosure alternatifi olarak delilerin
korunması prosedürüne başvurunun kolaylaştırılması, belge ibraz mecburiyeti
ve ispat külfeti standartlarının gevşetilmesi önlemleri hakkında bkz. HUANG, s.
109-155.
23
Bkz.CHASE / HERSHKOFF, s.8; V.VARANO,
“Some Reflections on Procedure,
Comparative Law and Common Core Aproach”
, Global Jurist Topics(2003), Vol.3:2,
ss.1-9, s.2,7. HMK yargılama modelinde öninceleme kurumunun kabulü
bakımından bkz. Genel Gerekçe, Başlık V, para.12(A.C.Budak, Karşılaştırmalı
HMK, 4.Baskı, XII Levha Yayınevi, s.13,14).
24
Bkz. CHASE/ WALKER, s.2/19.