291 / 477
Medeni Usul Hukuku Açısından Türk Hukukunda Avukatın Bilgi ve Delil Toplama Yetkisi
290
gılamayı sevk yetkisiyle ıspat araçlarının mahkemeyle birlikte belir-
lenmesine yol açmakta ve yargılamada gereksiz veya elverişsiz ya da
eksik malzeme toplanmamasına imkan sağlamaktadır; dolayısıyla,
Kıta Avrupası sisteminin karakteristik özelliği olarak, yargılamada
doğru bir karar vermek üzere, hakimin vakıa tespitinde hangi delil-
lere ihtiyaç duyulduğunu ve tarafların bildirdiği delillerden hangisi-
nin ilgili veya kabul edilebilir olduğunu belirleme yetkisine de temas
etmektedir
35
.
Hukukumuzda hakim delil inceleme aracı olarak re’sen bilirkişiye
ve keşfe başvurabilir (HMK, m.226,288). Dahil olduğumuz Kıta Avru-
pası sisteminin karakteristik özellikleri doğrultusunda, hakim HMK
dönemi itibarıyla da -m.222/1 hükmüne kıyasen- taraflarca getirilme
ilkesine tabi davalar bakımından da belge delili teminine yetkilidir.
Bununla birlikte, m. 25/2 ve 31 hükmünün dar içeriği karşısında, tarafı
buna teşvik edebilip kayıtsızlığından onun aleyhine kanaat edinebilir-
se de artık resen beyan(şahit) delili toplayamaz
36
. Ayrıca, doğal olarak,
hakim ancak tarafların ileri sürdüğü vakıalar çerçevesinde re’sen belge
celbine karar verebilir; dolayısıyla hakimin davayı aydınlatma girişimi
delillere erişimde tarafların aynı şansa sahip olmasını sağlamayabilir
37
.
Kaldı ki, hukukumuzda hakimin davayı aydınlatma ödevi kurumu
etkin biçimde işlememektedir ve yargılamada toplanacak deliller be-
lirlenirken hakim düşüncesini genellikle tarafların bildirdiği delillerle
sınırlamaktadır
38
.
Belirtilen surette, delil gösterme işleminde, avukat mahkemeye
bildirilecek delillerin araştırılıp belirlenmesinde bir hukuk uzmanı
olarak belirli bir rol oynayabilir.
35
Bkz.SCHİLKEN, s.47,54,56; G.C.HAZARD,
“Discovery and the Role of the Judge in
Civil Law Jurisdictions”
, Notre Dame Law Rev.(1997-1998), Vol.73:4, ss.1017- 1028,
s.1019,1022. Kabule şayanlık incelemesi hakkında ayrıca bkz. ÇELİKOĞLU, s.324-
327.
36
Aksi görüşte bkz. PEKCANITEZ / ATALAY / ÖZEKES, s.252;UMAR,
“Şerh”
,
s.137(Yazar belge delili bakımından ise hakimin yalnız resmi dairelerdeki belge-
leri resen celbedebileceği görüşündedir). Sadece bilirkişi ve keşif deliline başvu-
rabileceği şeklinde bkz. B.KURU/ R.ARSLAN / E.YILMAZ, s.352 ; A.KARSLI ,
Medeni Muhakeme Hukuku Dersleri, Alternatif Yayınevi, İstanbul 2011, s.438.
37
HUANG, s.34,35.
38
Alman Hukukunda bu şekilde bkz. MURRAY/ STÜRNER, s. 172, 264.