TBB Dergisi 100. Sayı

TBB Dergisi 2012 (100)

Cengiz Topel ÇELİKOĞLU

299

very-disclosure özelliğine de işaret eden, Kanun’da sayılan yükümlü-

lerin avukatın müvekkiline nazaran uyuşmazlıktaki sıfatı bakımından

ister karşı taraf ve isterse üçüncü kişi konumunda olsun belge incelet-

me ve örnek vermekle yükümlü olduklarını vurgulamak gerekir

Yükümlülüğün sınırları açısından, Kanun’da, yükümlülerin kamu

kurumu ve özel statülü tüzel kişi olarak faaliyetlerinin kanunla düzen-

lenmesine nazaran,

“Kanunlarındaki (yasaklayıcı) özel hükümler”

in saklı

olduğu belirtilmiştir. Bu hükümlerde, yükümlü kurum ve kuruluşun

elinde bulunan ve başkasına veya kamuya ait sır niteliğindeki bilgile-

rin, kural olarak, yasal mercilerden başkasına verilemeyeceği belirtil-

mektedir. Nitekim Ceza Kanunu da kişisel sır ve devlet sırlarının ifşa-

sını cezalandırmaktadır(TCK, m.134, 136, 239, 258). Fakat, çeşitli genel

kanun hükümleriyle ve anayasa ile hatta uluslararası antlaşmalarla

da, kişilerin başkalarına ve hatta kendilerine ait bazı bilgi ve belgeleri

iradeleri dışında açıklamaktan kaçınabilecekleri kabul edilmiştir

. Bu-

yüzden, burada genel bir kategorizasyona ihtiyaç vardır.

Muhatapların kaçınma imkanları bakımından genel bir kategori-

zasyon, kanımızca, Kıta Avrupasının discovery özdeşi olan belge ibraz

mecburiyeti hükümlerine kıyasen yapılabilir. Belge ibraz mecburiye-

tinde, belge ibrazından kaçınma sebepleri taraflar yönünden yargısal

takdire bağlı biçimde

“kabul edilebilir mazeret”

şeklinde ve üçüncü ki-

şiler yönünden de şahitlikten kaçınma sebeplerine atıfla belirlenmiş-

tir (HMK, m.220/3, 221/3). Bununla birlikte, Av.K’da avukata belge

ibraz etmekle yükümlü kılınan kuruluşların kamu veya özel hukuk

tüzel kişisi olması nedeniyle, bazı farklılıklar sözkonusudur.

Belirtilen suretle, belgenin, ifşası cezai yaptırım doğuran nitelikte,

kamuya veya başkasına ait bir sır içermesi halinde mutlak bir muafiyet

ve kaçınma imkanı doğmaktadır (HMK, m.220/3, 242/1, 250/c). Buna

karşın, belgenin kanunen koruma ödevi bulunan nitelikte başkasına

ait bir sır içermediği fakat diğer bir kaçınma sebebinin mevcut oldu-

ğu hallerde durum özellik arzetmektedir. Bu açıdan, belge inceletme

veya örnek vermenin, yükümlünün: i) kendisine ait olan bir kişisel

Bkz.Danıştay, 8.D,12.01.2004/ 2003-2880/2004-32; 10.D, 06.03.2007/ 2004-

10375/2007-891

Bkz. AY m.20/II ; Bank. K m.73/III ; Sig.K m.35/8 ; TRIPS m.39/1 ; NK m.54 ; 551

S. KHK m.34/III, 73A,74, 136 ; TTK m.80/I.