TBB Dergisi 102. Sayı

Resmi Dil ve Anayasalarda Düzenlenişi

128

azınlıklar bir şekilde kültürel kimliklerini koruyabiliyorsalar devletin

buna karışmayacağını söyleyen negatif hak düzenlemesidir.

Bu başlık altında örneklenen üç ülkede de ortak özellik ya azınlık

kavramının ve dillerinin hukuken tanınmıyor oluşu (Fransa, Türki-

) ya da azınlıkların varlığını ve dillerini tanıyor olmasına rağmen

bu dillerin kamu kurumlarında ve kamu ile iletişimde kullanılmasına

sınırlandırmalar getirmek istiyor (Letonya) oluşlarıdır.

Örnek olsun, Letonya’da, ülke nüfusunun %40’a yakın bir ora-

nı ana dili Rusça olan Rus azınlık olmasına rağmen Letonya, Leton-

yacanın tek dil oluşuna dair anayasal düzenlemeleri hayata geçir-

mek amacıyla çıkardığı yasalarda Letonyacayı kamu kurumlarında

ve kamusal yaşamda tek geçerli dil kılmaya çalışmaktadır.

Konu,

AİHM’ne kadar gitmiştir. Seçimlerde aday olan Rus kökenli siyaset-

çi yeterli oranda resmi dil olan Letonyacayı bilmediği için aday lis-

tesinden çıkartılınca başvurusunda seçme ve seçilme hakkının ihlal

edildiğini iddia etmiştir. Letonya hükümeti davada, ulusal parlamen-

tonun çalışma dilinin resmi dil olan Letonyaca olduğunu ileri süre-

rek şahsın bu dile hakim olmadan parlamento üyesi olamayacağını,

bunun amacının parlamentonun işleyişini sağlamak olduğunu ileri

sürmüştür. AİHM de bu gerekçeyi haklı bulmuş ve bir ülkenin res-

mi dilinin belirlenmesinde o ülkeye özgü tarihi ve siyasi koşulların

rol oynadığını ve bu yüzden de resmi dilin belirlenmesine tek başına

42 Azınlık hakları genel olarak sırf bu haklara özgülenmiş sözleşmelerin konusu

olup genel insan hakları sözleşmelerinde yer almaz. Birleşmiş Milletler Medeni ve

Siyasal Haklar Sözleşmesi’nin 27. maddesi bunun istisnalarından biridir. Madde

şöyle demektedir: “

Etnik, dinsel veya dilsel azınlıkların bulunduğu Devletlerde, bu

azınlıklara mensup kişiler, kendi grubunun diğer üyeleriyle birlikte toplu olarak, kendi

kültürlerinden yararlanmak, kendi dinlerinin gereklerini yerine getirmek ve uygulamak

veya kendi dillerini kullanmak haklarından yoksun bırakılmayacaklardır

”. Madde metni

için bkz.

“International Covenant on Civil and Political Rights”

, Kabul Tarihi: 16. 12.

1966, Yürürlüğe Giriş Tarihi: 03. 01. 1976,

A Compilation of International Instruments

C. I (First Part), Universal Instruments, (ST/HR/1/Rev. 5 (Vol. I/Part 1), New

York and Geneva, United Nations, 1994, s. 8-45. Türkçe metinler için bkz. Mehmet

Semih Gemalmaz (Der. ), İnsan Hakları Belgeleri, C. IV, Boğaziçi Üniversitesi

yay., İstanbul, 2004, s. 25-124.

43 Türkiye’nin Lozan Antlaşması kapsamında gayri Müslim azınlıklara tanıdığı

dilsel haklar çok sınırlı bir alanı düzenlediği ve ayrıca bu gruplara Anayasada

herhangi bir atıfta bulunulmadığı için Türkiye’yi bu çalışma kapsamında azınlık

dillerini tanıyan ülke olarak nitelendiremiyoruz.

44 Ayrıntılı bilgi için bkz. Ineta Ziemele,

“The Dilemma of Language Use in Latvia:

Obligation and Necessity”

Latvian Human Rights Quarterly

, No: 5/6, 1998, s. 29-59.