TBB Dergisi 105. Sayı

TBB Dergisi 2013 (105)

Süha TANRIVER

Hukuk Muhakemeleri Kanunu, yargılama usûlleri konusundaki kar-

maşayı sona erdirmiş; yargılama usûllerini, yazılı ve basit yargılama

usûlleri olmak üzere ikiye indirmiş; basit yargılama usûlünü, 1086 sa-

yılı Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’na nazaran daha kristalize

ve daha kapsamlı biçimde düzenlemiş ve işleyişlerini temin bağlamın-

da da daha katı bir tutum takınmıştır. Öte yandan, davaların makûl

sürede, yani usûl ekonomisine uygun olarak yürütülüp sonuçlandı-

rılabilmesinin temel koşulunu, usûl kanunlarında öngörülen yargı-

lama usûllerinin gereklerine sıkı bir biçimde uyulmuş olması teşkil

eder. Hem sulh hukuk hem de asliye hukuk mahkemelerinde görev

yapan hâkimler, yargılama usûllerinin gereklerine uyma konusunda

gereken özeni göstermiyorlarsa, bu konuda bir zâfiyet içerisinde bu-

lunuyorlarsa, onları bu gereklere uymaya zorlayacak mekanizmalara

veya yaptırımlara derhâl işlerlik kazandırmak gerekir. Bugüne kadar

bu konuda takınılan ihmâlî tutum da, yargılama usûlleri bağlamında

uygulamada ortaya çıkan fiilî durumun oluşumunda büyük ölçüde

etkili olmuştur. Yargılama usûllerinin gereklerine uyma konusunda

takınılan özensizlik ve kayıtsızlık, örneğin müstâkil bir evre hâline gel-

miş bulunan ön incelemenin atlanılması yahut sulh hukuk hâkiminin,

görmekte olduğu dava bağlamında, işlerlik kazanan basit yargılama

usûlüne, tutum ve tavırlarıyla yazılı yargılama usûlüne yaklaşan bir

boyut kazandırmış olması, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 46 ncı

maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde öngörülen sorumluluk se-

bebinin (karş. 1086 sayılı HUMK m.573/2) oluşumuna vücut verir ve

anılan sorumluluk sebebine dayanılarak, hâkimin fiili sebebiyle Devlet

aleyhine tazminat davası açılması mümkündür. Yine, özellikle, sulh

hukuk mahkemesi hâkimleri, önlerine gelen davalar bağlamında, ba-

sit yargılama usûlünün gereklerine uygun davranmıyorlarsa, tutum

ve davranışlarıyla basit yargılama usûlünün yazılı yargılama usûlüne

yaklaşan bir boyut (bir görünüm) kazanmasına sebebiyet veriyorlar-

sa, bu durum, aynı zamanda yargı teşkilâtımız içerisinde Hâkimler ve

Savcılar Yüksek Kurulu’na bağlı olarak işlev gören adalet müfettişle-

rince, performans denetimi evresinde gözetilebilir ve gözetilmelidir

(AY m.144, HSYK. Teftiş Kurulu Teftiş Rehberi m.22, I/ç).

Tanrıver, S.: Adalet Müfettişlerinin Hukuk Mahkemeleri Hâkimleri Üzerindeki

Denetim Yetkisinin Kapsamı ve Sınırları (Makalelerim II, Ankara 2011, s.213-236),

s.228.