421 / 497
Eski Yunan Yargı Sistemi: MÖ IV. Yüzyılda Atina’da Yargıçlar ve Mahkemeler
420
Yargı, hak ile haksızlığı ayırmadır. Aristoteles,
Nikomakhos’a Etik
V. 1133a.
Mahkemeleri yolunca kurulmamış devlet, devlet
olmaktan çıkar.
Platon,
Yasalar
VI. 766d.
Siyasi gücün sembolü ve yasa bilgisi demek olan ve adalet, doğru-
luk, tanrısal veya ahlaki yasa anlamına gelen eski Yunanca
themistes
sözcüğü adalet tanrıçası Themis’in adından türetilmiştir. Hesiodos’a
göre tanrıça Themis, Uranos ile Gaia’nın kızı ve ikinci kuşak tanrıları-
nı oluşturan kadın titanlardan biridir; sonradan kişileştirilerek adale-
tin simgesi olmuştur.
1
Themis sözcüğü ise “adalet, doğruluk, tanrısal
veya ahlaki yasa; tanrıların isteği, iradesi; gelenek ve adet” anlamla-
rına gelmektedir.
2
Eskiçağ Yunanistan ve Anadolu’sundaki yargı sis-
teminin yargıçları ve mahkemeleri hakkında en erken yazılı belgeler
Homeros destanlarıdır. İlyada ve
Odysseia
adlı destanlarında Homeros
bize, krallar yönetimi altındaki eski Yunan topluluklarının örf ve adet
hukukunun mevzuatı hakkında az da olsa bilgi verir. Yargılama ve
yönetme yetkisinin insana tanrılar tarafından verildiği bilgisi destan
kahramanlarından Nestor’un, Agamemnon’a “
Yasaları Zeus verdi senin
eline/yönetesin, çekip çeviresin, diye halkı
” konuşmasından anlaşılmakta-
dır.
3
Bununla birlikte kral, tek yargıç değildir. Homeros, Akhilleus’un
kalkanı üzerindeki sahneleri betimlediği dizelerde kral olmayan yar-
gıçlar hakkında şunları yazar: “
Yaşlılar (gerontes) cilalı taşlar üzerinde
oturuyordu, kutsal çevrede/ Çınlak sesli yargıçların değnekleri vardı ellerinde/
Kalkıp değnekle yargı veriyorlardı sırayla. İki altın külçe duruyordu ortada/
alacaktı altını en doğru yargıya veren
”.
4
Destanlarda yargıçların, “Zeus
adına hak koruyanlar”, “eğri yargılar verdikleri için insanlara kızgın
Zeus”, “kadın hakkında karar veren Hera” örneklerindeki gibi, tanrı-
1
Hesiodos, Tanrıların Doğuşu 901 vd. Şurada: Hesiodos Eseri ve Kaynakları (Çev.
S. Eyüboğlu- A. Erhat) Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1977.
2
Henry George Lidell - Robert Scott, A Greek - English Lexicon, Oxford, Clarendon
Press, 1990, s.789.
3
Homeros, İlyada IX. 98-99 (Çev. A. Erhat - A. Kadir) İstanbul, Can Yayınları, 20.
Basım 2005.
4
Homeros, İlyada XVIII, 503 vd.