dergi 123

TBB Dergisi 2016 (123)

Ayşen SİNA

421

sal bir yetkiyle hak ve adaleti ellerinde tuttuklarını görürüz.

Tanrısal

yargılama yetkisi dışında insanlar tarafından da “öldürülen evlatlar

ve kardeşlerin” öcünün alındığını;

“bir adam öldürenin hısım akra-

basını bırakıp yurdundan kaçtığını”;

insan, kardeşini öldürenden şöy-

le dursun, oğlunun kanına girenden bile karşılık olarak” kan parası

alındığını okuruz.

Homeros’un çağdaşı Hesiodos ise kardeşi Perses

ile yaşadığı mirasla ilgili bir uyuşmazlık nedeniyle hukuk ve adalet

konusuna yer vermiştir.

Kuşkusuz bu kadar az bilgiyle MÖ 1000 ile 700 yılları arasında,

destanlara yansıyan ve “polis” denilen kent devletlerindeki, bir cina-

yet vakası karşısında toplumun tutumu ve kan davasının gerekleri

gibi, yargılama yasalarını tanımlamak olanaksızdır. Bu süreçle birlik-

te kökenleri ve sahip oldukları mülklerle toplumda seçkinleşen yeni

soylular sınıfının, kült ve hukuk konularında önder bir rol üstlenme-

leriyle kralların gücü sınırlanmış ve zamanla da ortadan kalkmıştır.

Bir bakıma kent devletlerinin küçüklüğü de vatandaşların (

politai

)

her çeşit siyasal olaydan etkilenmelerine ve yaşadığı kent devleti ana-

yasasının elverdiği oranda siyasal yaşamda etkin olmasına olanak ta-

nımıştır. İlk yasa, MÖ VII. yüzyılda soylular ve sıradan halk, toprak

sahipleri ve köleler, zenginler ve yoksullar arasında yaşanan siyasi

ve ekonomik çatışmalar sonucunda monarşinin yıkılmasından son-

ra yazılarak yürürlüğe konmuştur. Atina’nın ilk yasa koyucusu olan

Drakon’un yasaları esasen ceza hukukuyla ilgiliydi. Onun yasaları

mevcut siyasal yapıya bir değişiklik getirmese de siyasal iktidarın sı-

nırlarını belirlemiştir. Söz konusu yasada, yargıya ilişkin kararların ve

kuralların bütün vatandaşlar için geçerli olduğunun belirtilmesiyle,

hukuki anlamda eşitliğin temellerini atılmasını sağlamıştır. Bu yasa,

Homeros İlyada I. 238, XVI. 385 vd; XIX.109 vd.

Homeros, Odysseia XXIV, 433 vd (Çev. A. Erhat - A. Kadir) İstanbul, Can Yayın-

ları, 17. Basım 2005.

Homeros, Odysseia XXIII. 118.

Homeros, İlyada IX. 631.

Hesiodos, İşler ve Günler 210-230. Şurada: Hesiodos Eseri ve Kaynakları (Çev. S.

Eyüboğlu- A. Erhat) Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1977.

Vatandaş tanımı ve hakları kent devletlerinde farklılıklar göstermektedir. Atina’da

sadece özgür erkekler vatandaş sayılmaktadır; kadınlar, çocuklar, kentte yaşayan

yerleşik yabancılar (metoikos) ve köleler vatandaş değildir. Vatandaş olmayanlar

Halk Meclisi’ne (Ekklesia) katılamaz, mahkemelerde kendilerini temsil edemez-

lerdi.