425 / 497
Eski Yunan Yargı Sistemi: MÖ IV. Yüzyılda Atina’da Yargıçlar ve Mahkemeler
424
karar karşısında vatandaşa mahkemeye (
dikasterion
) başvurma hakkı,
yani modern anlamıyla hak arama özgürlüğünü tanımasıdır.
19
De-
mosthenes
20
ile Lysias
21
söylevleriyle günümüze gelen Solon’a ait bu
arkaik yasa, halk temyiz mahkemesinin
heliaia
olarak adlandırıldığını
göstermektedir.
22
Bir çeşit Yargıtay rolü oynayan ve verdiği kararların
bozulamaz olduğu anlaşılan Halk Mahkemesinin (
heliaia
) önceleri
de-
mos
un
23
ayrıntılı bir yapılanması değil de, sadece dini toplantılara ben-
zeyen bir yapıya sahip olduğu anlaşılmaktadır. Solon yasaları
arkhon
la-
rın kendi yetkileriyle verecekleri cezaları da belirlemişti; ancak
arkhon
verdiği cezayla yetkisini aşma durumunda Halk Mahkemesi’nin (
He-
liaia)
onayına başvurması gerekmekteydi. Bir Atinalının, yargıcın ver-
arasından seçilen üç magistrat genelde arkhona olarak anılmaktadır. Arkhonlar
ilk zamanlar on yıllık süre için seçilirlerken MÖ 683’ten başlayarak görev süreleri
bir yılla sınırlandırıldı, MÖ 487’den itibaren de seçim yerine, kurayla atandılar.
19
Aristoteles, Atinalıların Devleti 9. 1. (Çev. S. Baydur) Ankara, Milli Eğitim Bakan-
lığı, 1943.
20
Demosthenes: Atinalı hatip ve devlet adamı (MÖ 384-322). Henüz sekiz yaşın-
dayken, varlıklı babası erkenden ölünce ona vasiyetname uyarınca atanan üç vasi
baktı. On sekiz yaşına geldiğinde vasilerin kalan serveti kötü yönetmesi nedeniyle
parasız kalan Demosthenes, vasilerine dava açtı. Siyaset alanında ise Atina Halk
Meclisi’ndeki konuşma girişiminde “r” harfini söyleyemediği için başaralı olama-
dığı anlaşılmaktadır. Kekeme anlamına gelen batalos lakabı takılan Demosthenes
bunun üzerine konuşmasını düzeltmek amacıyla yoğun çaba harcadığı açıktır.
Çünkü kısa süre sonra, ilkin kişisel davalar için sonra da kamu davaları için mah-
keme söylevleri yazan bir logographos (söylev yazıcısı) olmuştu. Demosthenes’in
61 söylevi vardır ve bunların pek çoğu kişisel davalar için yazdığı mahkeme söy-
levleridir.
21
Lysias: Sicilya, Syrakusai kökenli Atinalı hatip (MÖ 440-380). Lysias, erkek kar-
deşini idam ettiren Otuzlar Meclisi tarafından işkence cezasına çarptırılmış, sonra
da sürgüne gönderilmişti. Dönüşünde hem Atina vatandaşlığı hakkını hem de
servetine kaybetmişti. İçine itildiği yoksulluk nedeniyle para karşılığında mahke-
me söylevleri yazmaya başlamıştı. Lysias’ın günümüze ulaşan 35 söylevi cinayet,
vatana ihanet, zina, uydurma gerekçelerle devletten maaş alma, zimmete para ge-
çirme gibi çok çeşitli vakaları kapsar.
22
Demosthenes, AgainstTimokrates 24.105. Kullanılan Metin ve Çeviri: AgainistMe-
idias. Adration, Aristocrates, Timocrates, Aristogeiton (J. H. Vince) TheLoebClas-
sical Library, London, 1956;Lysias, Against Theomnestus 10. 16, Kullanılan Me-
tin ve Çeviri: Lysias (Çev. W. R. M. Lamb), Cambridge, MA Harvard University
Press, 1988.
23
Geçmişi oldukça eskiye dayanan, kent devletlerinin khoraları (teritoryumları)
içinde yer alan, kırsal nitelikteki yerleşme türlerinden biridir (Herodotos 1.60, 62).
Atina’nın merkezinin oluşturduğu Attika yönetim bölgesi içinde sayıları 170’e
kadar çıkan her demosun kendi maliyesi, meclisi ve mahkemesi vardı. 18 yaşı-
nı dolduran her erkek Atina vatandaşı ailesinin demosuna kaydedilirdi. Demos,
Kleisthenes reformlarıyla akraba gruplarının yerini alarak demokratik Atina ana-
yasasının temelini oluşturmuştur.