424 / 497
TBB Dergisi 2016 (123)
Ayşen SİNA
423
Danışma Meclisi (
Bule
15
), Soylular-Aristokratlar Meclisi (
Areopagos
16
) ve
Halk Mahkemesi (
Heliaia
17
) kurumlarını eski Yunan siyasal yaşamı-
na kazandıran Solon’dur. Onun anayasasının en demokratik ve dikkat
çeken özelliklerinden biri ise, bir
arkhon
un
18
(ya da
magistrat
) verdiği
görülen davalara yapılan itirazlara bakma, arkhonların seçimine katılma ve birey-
lere özel ayrıcalıklar tanıma gibi yetkilere sahipti. Eski Yunan siyasal yaşamının
en önemli kurumu olan Ekklesia siyasi konulardaki en yüksek denetim organıydı.
Söz konusu bu meclise, kentin 18 yaş üstü tüm erkek vatandaşları katıldığından
hem çok geniş alana gereksinim vardı hem de her katılımcı söz hakkına sahip
olduğundan fakat bunun çeşitli nedenlerle mümkün olmamasından vatandaş-
ların olasılıkla ancak dörtte biri devam etmekteydi. Halk Meclisi (Ekklesia) ola-
rak kullanılan Ekklesiasterion denilen meclis binası pek az kentte mevcuttu. Bu
meclis toplantıları genellikle agora ve tiyatro gibi açık alanlarda yapılırdı; örneğin
Atina’da Halk Meclisi (Ekklesia) Pynks Tepesi’nde toplanırdı.
15
Danışma Meclisi (Bule) Atina’da otuz yaş üstündeki beş yüz erkek vatandaştan
oluştuğu için Beşyüzler Meclisi de denilen bu yapı, MÖ VI. yüzyılda Solon tarafın-
da oluşturulmuş olmakla birlikte asıl işleyişi Kleisthenes’in reformlarına dayanır.
Bu meclis, Halk Meclisi’nin (Ekklesia) yönetim kurulu gibi işliyor ve yürütme gü-
cünü elinde tutuyordu (modern anlamda hükümet gibi). Halk Meclisi (Ekklesia)
toplantılarının gündemini belirleyen ve yönetim organı olarak faaliyet gösteren
Danışma Meclisi (Boule), vatandaşların oluşturduğu kabilelerden (phyle) belli
sayıda kişinin katıldığı bir meclistir. Üyelerin kura çekilerek belirlendiği Bule’ye
devam eden vatandaşlar (buleutes) 30 yaşın üstünde olmak zorundaydı. Buleu-
tes ya da Bule üyelerinin görev süreleri genelde bir, nadiren iki yıldı. Memurların
yaptıklarını denetlemenin yanı sıra vatandaşların çeşitli devlet görevlerine seçilme
yeterliğini incelemek ve bazı ceza davalarına bakmak gibi adli yetkileri de vardı.
Devlet işlerinin aksamadan sürdürülmesi gerektiğinden her gün toplanan Danış-
ma Meclisi’nin (Bule) üyelerine Perikles zamanında ücret ödenmeye başlanmıştır,
16
Areopagos Meclisi (Areiopagos/Areiospagos= Ares Tepesi): Başlangıçta görevi
krala yol göstermek olan bu meclis, sadece doğuştan soylulardan (eupatrides)
oluşurdu. Demokratik kurumların gelişmesiyle birlikte Areopagos Meclisi tama-
mıyla kapatılmadıysa da yasa koyucu gibi önemli yetkileri elinden alındı. Kısacası
“yasaların bekçisi” olarak görev yapan bu meclis, devlet işlerini gözetip yasalara
aykırı iş yapanları cezalandırırdı (Aristoteles, Atinalıların Devleti8.4). MÖ 462 yı-
lında nüfuzu azalan ve hatta bütün siyasi özelliklerini yitiren meclis sadece cina-
yet, kundaklama ve dini suçlara bakan mahkeme olarak işlevini sürdürdü.
17
Heliaia: Atina’da Solon’un kurduğu, toplam üye sayısı 6000 olan jürili halk mah-
kemeleridir. Bu mahkemenin oturumları Heliaia meydanında yapıldığı için böyle
adlandırılmıştır. Toplumun hangi sınıftan olursa olsun her vatandaşa açık olan-
Heliaiayani Halk Mahkemesi’nin üyelerine heliastes denmekte olup 100’ü yedek
olan 600 üyeli 10 bölüme ayrılırdı. Bir mahkemede heliastes sayısı 201 ile 501 ara-
sında değişmekteydi. Çok önemli davalarda bu sayı, hep tek olmak kaydıyla, 1001
ya da 5001’e çıkabilirdi. Her vatandaş, arkhonlardan birinin kararını bu mahke-
meye götürebilirdi. Bu durum arkhonların adli işlevlerinin yerini almadı, sadece
onların denetlenmesine imkan tanıdı.
18
Arkhon: (arkhonthes) veya magistrat, başta Atina olmak üzere birçok Yunan kent
devletinde yüksek devlet makamlarını ellerinde tutan ve hem yargı hem de yürüt-
me konusunda geniş kapsamlı yükümlülükleri olan yüksek memurlara verilen ad.
Atina’da MÖ XI. yy’da krallık rejimi son bulunca, yönetim zaman içinde soylular