427 / 497
Eski Yunan Yargı Sistemi: MÖ IV. Yüzyılda Atina’da Yargıçlar ve Mahkemeler
426
Atina’da yargıç olarak görev yapacak bir erkek vatandaşta aranan
koşulların başında otuz yaşını geçmiş olması, devlete borcu olmama-
sı, vatandaşlık hak ve onurlarının hepsine sahip olması gelmektedir.
Bir kimse koşullara uymadığı halde, hakkı olmadan yargıçlık eder-
se bu durum bildirilir ve yargıç mahkemeye verilir. Hakkı olmadığı
halde yargıçlık yaptığı anlaşılırsa, yargıçlar bu kişinin çarptırılaca-
ğı cezayı ya da ödeyeceği para cezasını belirleme hakkına sahiptir.
Para cezasına çarptırılırsa yalnızca mahkemenin ona yüklediği para
cezasını değil, eskiden borçları varsa onları da ödeyinceye kadar
hapishanede tutulurdu.
27
Görevlendirilme koşullarının bu şekilde
belirlenmesinden sonra atanan her yargıç, meşe palamudundan bir
tahtaya (
pinakion
) sahip olur. Tahtanın üzerinde kendisinin, babası-
nın ve bağlı olduğu
demos
un adıyla A (alfa) harfinden K (kapa) harfi-
ne kadar olan on harften biri yazılıdır. Aristoteles’e göre kalabalık bir
yargıçlar (
dikastes
) kurulu vardır, bunlar bir çeşit jüriye benzer; da-
vacı iddialarını söyledikten sonra davalının savunmasını dinlerler.
28
Tarafların dinlenmesini tamamlanınca önce iddianın geçerli olup ol-
madığını saptarlar, geçerli olduğunu kabul ederlerse sonrasında iste-
nilen ceza ya da ödentinin verilip verilemeyeceğine olmak üzere iki
kere oy verirler. Hukuk davası ve ceza davası ayrımı olmayan bu çok
basit usulde yargıçlar tarafların istekleriyle bağlıdır, onların dışında
karar alamazlar.
Atina yargı sisteminin en önemli özelliği, mahkeme (
dikasterion
)
ile mahkeme başkanı (
hegemondikasteriou
) arasında bir ayrım yapması-
dır. MÖ VI. yüzyılda, Solon tarafından kurulan jürilerden oluşan halk
mahkemesi olarak sadece
heliaia
varken, MÖ V. yüzyılda bu mahkeme-
nin yerini
dikasterion
(halk mahkemeleri) almıştır
29
. Aynı zamanda On
Birler (
hendeka
) veya generaller (
strategoi
30
) hatta tahsildarlar (
apodek-
27
Aristoteles, Atinalıların Devleti, 63.
28
Aristoteles, Politika (Çev. M. Tunçay) İstanbul, Remzi Kitabevi, 12. Basım 2010,
II.8, s. 51.
29
Aristophanes, Eşek Arıları 119-120, 1108-9 (Çev. S. Eyüboğlu- A. Erhat), İstanbul,
Türkiye İş Bankası Yayınları, 2006.
30
Ordu komutanı olan strategoslar, MÖ V. yüzyılda Atina’da hem askerlikle hem
siyasette önemli rol oynarlardı. Halk Meclisi, her bir kabileden bir kişi olmak üze-
re her yıl on strategos seçerdi. Bütün strategoslar, savaş işlerinden sorumlu ark-
honpolemarkhosun yüksek komuta yetkisi altında bulunurdu. Ancak, arkhonpo-
lemarkhos dâhil bütün arkhonların kurayla seçiliyor olmaları askeri konulardan
anlamayanlara ordunun teslim edilmesi anlamına geldiğinden, çok çeşitli riskler