434 / 497
TBB Dergisi 2016 (123)
Ayşen SİNA
433
raflar henüz mahkemeye gitmeden davaya müdahale ederlerdi. Taraf-
lar arasında uzlaşma sağlayamazlarsa bir karara varırlar, mahkemelik
olan kişiler bu kararı uygun bulur ve karara bağlı kalacaklarına söz
verirlerse mahkeme sona ererdi.
54
MÖ IV. yüzyılda Hakemlerin (
diaite-
tai)
yargılama yetkisi zorunlu hale gelince, bu yargılama sistemi hızlı
çalışan ve ucuz olan bir itiraza açık yargı kararı veren hakem heyetinin
görevlerini yerine getiren bir biçim aldı. Herhangi bir davada, yargıç
görevini yapan hakem (yani
diaitetes
), bir
prytanis
55
tarafından kuray-
la seçilirdi. Hakemlerin genellikle tek oturumda herkesin görebileceği
biçimde yapılan gizli oylamada oyçokluğuyla verdiği karar, yargılama
görevi yapan bir yetkilinin onayından geçmek zorundaydı. Böylece
Halk Mahkemesi (
Heliaia
) özel davalar için modern hukuk sistemle-
rindeki bir istinaf mahkemesinin görevini üstlenmiş olur.
56
Kırklar,
eponymos
ların listesinde
57
adı bulunanlara hakemlikleri dağıtırlar; her
hakeme bakmak üzere verilecek davalar için kura çekerlerdi. Kırklar
tarafından bu şekilde atanan kişi kur’ada kendisine çıkan işleri, yani
hakem olarak verilen görevi yerine getirmekle mükellefti. Yasa, altmış
yaşına gelmesine rağmen hakemlik yapmamış olanların vatandaşlık
hak ve onurlarını kaybedeceğini (
atimia
58
) bildirirdi. İstisnai olarak sa-
54
Aristoteles, Atinalıların Devleti, 53. 2.
55
Sözcük anlamı “başkanlık, başkanlar” olan prytaneis, Atina’da Klesithenes’in MÖ
508-507’deki siyasal reformlarından sonra oluşturulan on kabile (phylai) her yıl
kurayla Danışma Meclisi’nin (Bule) görev yapmak üzere seçilen elli üyeden her
birine verilen addır. On gruptan oluşan Prytaneis gruplarından her biri yılın onda
biri boyunca, Danışma Meclisi’nin (Bule) yürütme kurulu olarak hizmet ederdi.
Devletin tüm acil ve öncelikli işleri Prytaneis tarafından ele alınırdı. Bu görevliler
kesintisiz olarak 24 saat çalıştıkları için kamuya ait devlet konutu anlamına gelen
prytaneionda her gün devlet hesabından yemek yerlerdi. İşleri yürütmek amacıy-
la aralarından her gün değişmek üzere kurayla bir başkan (epistates) belirlenirdi.
Danışma Meclisi’ni (Bule) ve gerekirse Halk Meclisi’ni (Ekklesia) toplantıya çağır-
mak ve bunun için gerekli hazırlıkları yapmak Prytaneis’in göreviydi.
56
Douglas Maurice Macdowell, s. 30-33.
57
Atina’da en yüksek devlet memuru olan yöneticiye (baş ya da birinci arkhona)
verilen addır. Eponymos, arkhoneponymoslar arasından görev yaptıkları yıllara
kendi adlarını verenler için kullanılan terimdir. Her kabilenin birer tane olmak
üzere 18 yaşından 60 yaşına kadar olanlar için 10 kabile eponymosu ve ayrıca her
doğumdan olanlar için birer tane olmak üzere 42 yaş eponymosu vardır.
58
Sözcük anlamı “onursuz, şerefsiz” olan ve devlete karşı işlenen belirli suçlara kar-
şı, vatandaşlık haklarının tümünden veya bir kısmından yoksun bırakılma cezası-
na verilen addır. Atimia cezası geçici ya da sürekli olabilirdi. Bu cezaya çarptırılan
bir kişi agora ve tapınaklara girme ve mahkemelere başvurma hakkından yoksun
kalırdı. Söz konusu cezanın yasalaşmasıyla birlikte yasal vatandaşlık yaratılmıştır
(Aristoteles, Atinalıların Devleti 56. 3).