125

Avrupa Birliği’nin Temel Değerleri Üzerine

326

5.5. Hukukun Üstünlüğü

ABA’nın 2. maddesinde Avrupa Birliği’nin ayrıca hukukun üstün-

lüğünü esas aldığı ifade edilmiştir. Hukukun üstünlüğü ile kastedilen

esasen hukuk devleti ilkesidir.

Hukuk devleti, kısaca hukukun ege-

men olduğu devlet olarak tanımlanabilir. Dolayısıyla, hukuk devleti

yasama, yürütme ve yargının hukuka bağlı olduğu devlettir. Hukuk

devletinde, hukuka uymak vatandaşların yanı sıra devlet için de zo-

runluluktur. Hukuk devleti bu bağlamda, faaliyetlerinde hukuk ku-

rallarına bağlı olan, hukuki güvenliğin egemen olduğu ve hukukla

sınırlanan devleti tanımlamaktadır. Tarihsel açıdan bakıldığında, hu-

kuk devletinin ortaya çıkışında devlet kudretinin hukukla sınırlanma-

sı suretiyle bireylerin devletin keyfi uygulamalarına karşı korunması

düşüncesinin etkili olduğu belirtilmelidir. Hukuk devleti kavramına

ilişkin tanımlarda farklılıklar söz konusu olsa da, hukuk devletinin

asgari koşulları konusunda genel bir uzlaşının varlığından söz etmek

mümkündür. Kamusal nitelikteki tüm işlem ve eylemlerin yargısal de-

netime tabi olması, güçler ayrılığı, kanun önünde eşitlik, temel hak ve

hürriyetlerin güvence altına alınması, yargının bağımsızlığı ve taraf-

sızlığı, kazanılmış haklara saygı, hukuki güvenlik, yasama dokunul-

mazlığı, ölçülülük ilkesi, kanuni idare ve idarenin mali sorumluluğu

günümüzde hukuk devletinin olmazsa olmaz koşulları arasında sa-

yılmaktadır.

Devlet olmaktan ziyade bir devletler topluluğu niteliğinde olması,

Avrupa Birliği’nin hukuk devleti ilkesi ilkesi ile bağlı olmasına engel

değildir.

Zaten hukuk devleti bir devlet modelini tanımlamaktan

çok, hukukun egemenliğinin söz konusu olduğu siyasal ve toplum-

sal bir düzeni ortaya koymaktadır. Nitekim hukukun üstünlüğünün

Maastricht Antlaşması ile kurucu antlaşmalara eklenmesinden önce

de, Adalet Divanı tarafından geliştirilen ve Avrupa Birliği hukukunun

yazılı olmayan birincil kaynakları arasında yer alan hukukun genel

ilkelerinin hukuk devleti ilkesinin gerekleriyle önemli ölçüde örtüştü-

Prümm, s. 41; Sandfort, s. 14; Frenz, Rechtstheorie 2010, S. 41, s. 414. Nitekim

ABA’nın 2. maddesinin İngilizce metninde hukuku hukukun üstünlüğü anlamın-

da “rule of law” ibaresine yer verilmişken, söz konusu düzenlemenin Almanca,

Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca metinlerinde hukuk devleti anlamına gelen

“Rechtsstaat”, “état de droit”, “stato di diritto” ve “estado de derecho” ifadelerine

yer verilmiştir.

Ayrıca bkz. Frenz, Rechtstheorie 2010, S. 41, s. 414.