347 / 437
Uluslararası Hukukta Mânevî Zarar
346
Kısacası, mânevî zararın varlığı halinde ortaya çıkan uluslararası
sorumluluğun temeli devletin şeref ve haysiyetinin zedelenmesidir.
Bu çerçevede, mânevî zarar devlet nezdinde herhangi bir gelir kaybına
sebep olmayan ve birbirinden farklı şekillerde tezahür edebilen (aşağı-
lanma, küçük görülme, îtibarın zedelenmesi gibi) “duygusal” hasarları
kapsamaktadır.
23
Bu noktada doğrudan mânevî zarar ve dolaylı mânevî zarar ara-
sındaki ayrıma da değinmek gerekir. Şöyle ki; uluslararası hukukta bir
devletin sorumluluğunu doğuran eylem veya eylemsizliklerden kay-
naklanan zararlar doktrinde iki ana başlık altında incelenmektedir:
- devlete ait hakları ihlâl eden ve dolayısıyla devlete “doğrudan” ve-
rilen zararlar,
- vatandaşlarına karşı gerçekleştirilen uluslararası haksız fiiller ne-
deni ile devletin uğradığı “dolaylı” zararlar.
24
Bir devletin sorumluluğunun doğabilmesi için hem zarara sebep
olanın, hem de zarara uğrayanın devlet olması gerektiği anlayışı üze-
rine kurulu olan bu ayrım
25
, felsefî temellerini Vattel’in 1758 tarihli
Le
Droit des Gens (The Law of Nations)
adlı eserinde bulmaktadır.
26
Vattel’in
ortaya koyduğu hukukî faraziyeye göre, devletin tebaasının bir başka
devletin uluslararası hukuka aykırı fiili nedeniyle uğramış olduğu za-
rar, temelinde tebaanın devletine verilmiş zarar telâkki edilir ve böy-
lece uyuşmazlık devletlerarası bir niteliğe bürünür.
27
İşte söz konusu
23
Stephan Wittich, “Non-Material Damage and Monetary Reparation in Interna-
tional Law”,
op. cit.
, s. 329.
24
Dominique Carreau & Fabrizio Marrella,
Droit international
, Paris 2012, s. 501 vd.;
Patrick Daillier & Mathias Forteau & Alain Pellet,
op. cit.
, ss. 884-887; Hüseyin
Pazarcı,
op. cit.
, s. 410; Franciszek Przetacznik,
op. cit.
, s. 924; Stephan Wittich,
“Non-Material Damage and Monetary Reparation in International Law”,
op. cit.
,
s. 327; Pierre André Bissonnette,
op. cit.
, ss. 45-68 ve ss. 68-84; Second report on
State responsibility, by Mr. Gaetano Arangio-Ruiz, Special Rapporteur,
Yearbook
of the International Law Commission
, 1989, Vol. II, Part One, A/CN.4/425 & Corr.1
and Add.1 & Corr.1., ss. 4-7, par. 9-17.
25
Malcolm N. Shaw,
International Law
, New York 2008, s. 808.
26
Emmerich De Vattel,
Le droit des gens ou principes de la loi naturelle, appliqués à la
conduite et aux affaires des Nations et des Souverains
, 1758, s. 136.
27
David J. Bederman,
“State-to-State Espousal of Human Rights Claims”,
Virginia
Journal of International Law Online
, 2011, Vol. 1, ss. 3-11, s. 4; Anna Maria Hele-
na Vermeer-Künzli,
The Protection of Individuals by Means of Diplomatic Protection.
Diplomatic Protection as a Human Rights Instrument
, PhD Dissertation, Leiden Uni-
versity 2007, s. 15. Bkz. Ceren Zeynep Pirim & Şule Sökücü Yıldız, “Özel Hukuk