361 / 437
Uluslararası Hukukta Mânevî Zarar
360
başvurabileceği muhtelif yöntemlerin bütünü
” olarak tanımlamaktadır.
87
Lato sensu
onarım olarak adlandırılan bu geniş yorumun, eski hale
iade, zarar giderim (
stricto
sensu
onarım) ve tatmin yöntemlerini kap-
sadığı kabul edilmektedir.
88
Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun Devletlerin Uluslararası
Haksız Fiillerinden Kaynaklanan Sorumluluğunu Düzenleyen Mad-
deler Metni’nin de
Chorzów Fabrikası
kararında kabul edilen bu anla-
yışı benimsediği görülmektedir. Yukarıdaki satırlarda da aktarıldığı
üzere metnin 31. maddesi, bir uluslararası haksız fiil işleyen devletin
onarım yükümlülüğü altında bulunduğunu hükme bağlamaktadır. Ve
bu yükümlülük maddî olduğu kadar mânevî zararların da giderilme-
sini gerektirmektedir. Bunun yanı sıra, metnin 34. maddesi devletin
onarım yükümlülüğünü, teamül kuralına dönüştükleri kabul edilen
89
ve yukarıdaki satırlarda zikredilen üç onarım yöntemi ile yerine geti-
rebileceklerini öngörmektedir: eski hale iade, zarar giderim ve tatmin.
Uluslararası hukuk ihlâllerinden doğan maddî ve mânevî zararla-
rın giderilmesinde kullanılacak bu onarım yöntemlerinin ayrıntıları-
nın ise metnin 35-37. maddeleri arasında düzenlendiği ve bu madde-
lerin de uluslararası içtihat tarafından ortaya konulan ilkeler üzerine
oturtulduğu görülmektedir. Şöyle ki;
Chorzów Fabrikası
kararının sık-
lıkla atıf yapılan ifadelerine göre; “
temel ilke [...] onarımın, mümkün oldu-
ğu ölçüde, haksız fiilin sonuçlarını ortadan kaldırması ve haksız fiil gerçekleş-
tirilmemiş olsa idi muhtemelen var olacak olan durumu tesis etmesidir. Eski
hale iade, veya, bu mümkün değilse, eski hale iadeye karşılık gelebilecek belli
bir miktarın ödenmesi [...] uluslararası hukuka aykırı bir eylem nedeni ile öde-
necek olan zarar giderim bedelinin miktarının belirlenmesinde dikkate alınacak
ilkelerdir
”.
90
İşte söz konusu kararda ortaya konulan onarım mantığı-
nı benimseyen Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun 2001 Metni
91
, 35.
maddesinde “
bir uluslararası haksız fiil gerçekleştiren devlet eski hale iade
yükümlülüğü altındadır; eski hale iade haksız fiilin işlenmesinden önce var
87
Suzan Haasdijk, “The Lack of Uniformity in the Terminology of the International
Law of Remedies”,
Leiden Journal of International Law
, 1992, Vol. 5, Issue 2, ss. 245-
263, s. 246.
88
Suzan Haasdijk,
op. cit.
, s. 246.
89
Shelton Dinah,
op. cit.
, s. 835; Lars Markerta & Elisa Freiburgb,
op. cit.
, s. 5; Fran-
ciszek Przetacznik,
op. cit.
, s. 928.
90
Case Concerning the Factory at Chorzów (Claim for Indemnity, Merits)
,
op. cit.
, s. 47.
91
Franciszek Przetacznik,
op. cit.
, s. 943.