240 / 521
TBB Dergisi 2011 (96)
Halide Gökçe TÜRKOĞLU
239
3.
Humanitas
ve
Maiestas Populi Romani
Arasında Köleler Kap-
samındaki İlişki
Seneca, kölelerin maruz kaldıkları insanlık dışı davranışların
ius
animantium
’a ilişkin genel kurallar çerçevesinde yumuşatılması ge-
rektiğini savunmuştur. İnsanlara işkence edenler, insan haklarını ih-
lal etmiş olurlar (
iuris humani societas
). Ancak, köleliğin çok yaygın ve
vazgeçilmez bir biçimde kabul gördüğü Roma toplumunda maalesef,
kölelerin durumundaki iyileştirme çalışmalarına çok geç başlanmış ve
bu konuda hiçbir zaman gerçek anlamda bir başarı sağlanmamıştır.
27
Roma’lıların kölelere duydukları ihtiyaç, köleliğin günlük hayatın
bir parçası haline gelmiş olması, bu insanlık dışı uygulamadan vazge-
çilmesine engel oluşturmuştur. Kölelerin statüleri belirsizdi. Köleler
insan olmakla birlikte, hukuken mal olarak kabul edilirlerdi.
28
Bu belir-
sizlik de, kölelere ne biçimde davranılması gerektiğinin saptanmasın-
da güçlükler yaratmaktaydı. Ancak, Roma toplumunda kölelik o kadar
doğal karşılanmaktaydı ki, köleliğin yanlış olduğunun, insan haklarına
aykırı olduğunun kabul edilebilmesi neredeyse imkansızdı.
29
Romalılar
köleliğin, doğa kurallarına aykırı olarak, bir insanın diğerinin mülki-
yet hakkının konusu yapıldığı bir
ius gentium
kurumu olduğuna inan-
maktaydılar.
30
Tabii ki, bu anlayış, tüm insanların eşit haklara sahip
ortadan kalmış ve sonuç olarak M.S. 212 yılında imparator Antoninus Caracalla
tarafından çıkarılan emirname ile, imparatorluk sınırları içinde yaşayan tüm
yabancılara, Roma vatandaşlığı tanınmış oldu. Özcan Karadeniz-Çelebican,
Roma
Hukuku, Tarihi Giriş-Kaynaklar-Genel Kavramlar-Kişiler Hukuku-Hakların Korunması
,
Yetkin Yayınları,14. Basım, Ankara 2010, s. 148 vd.
27
Soverini, s. 177. Peter Garnsey,
Social Status and Legal Privilege in the Roman Empire
,
Clarendon Press, Oxford 1970, s. 109. D.50.17.32
Ius civile
’ye köleler hiçtirler.
Fakat,
ius naturale
kapsamında böyle değildir, çünkü tabii hukuk karşısında bütün
insanlar eşittir. Ancak, Roma toplumunun kölelis devam edebileceğini düşünmek
imkansızır. Hiçkimse köleliğin ortadan kalması gerektiğini düşünmemiştir. O
zamanki toplumların ekonomik hayatları için, köle çok faydalı, hatta zorunlu bir
unsurdu. Toplumun maddi ihtiyaçları kölelerce görülmekteydi. Köleler tarlalarda
çalışırlar, ev işlerini görürler, öğretmenlik, doktorluk, avukatlık gibi meslekleri
de yaparlardı. Çünkü bu tür mesleklerin para karşılığında Roma vatandaşlarınca
yapılması ayıp sayılırdı. Ziya Umur,
Roma Hukuku, Tarihi Giriş-Kaynaklar-Umumi
Mefhumlar-Hakların Himayesi
, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1974, s. 356 vd. (Giriş).
28
D.34.4.31 Tarım araçları (
instrumentum
) üç başlık altında toplanmıştır. 1. konuşma
yeteneği ile donatılmış olanlar (köleler), 2. konuşamayanlar (sığır, koyun, at...), 2.
Konuşma olanakları olmayanlar (saban, pulluk...), Finley, s. 93 vd., Buckland, s. 33
vd, Bauman, (Human), s. 46.
29
Finley, s. 117.
30
D.5.4.1, Iust. Inst.1.3.1