242 / 521
TBB Dergisi 2011 (96)
Halide Gökçe TÜRKOĞLU
241
Efendi kölesini kırbaçla ya da değnekle döver, ya da onu zincire
vurursa ve köle daha sonra ölürse, efendinin herhangi bir cezai so-
rumluluğu olmazdı. Ancak, köleyi kasten bir sopa ya da taş darbesiyle
öldürmüşse, ya da onu ipe asmışsa, yüksek bir yerden aşağıya atmışsa,
zehirlemişse, vücudunu tırmıkla parçalamışsa, canlı olarak yakmışsa,
öldürünceye kadar işkence etmişse, adam öldürmeden dolayı sorumlu
tutulurdu. Şu hususu açıkça belirtmek gerekir ki, Roma hukukunda,
köleyi öldürme amacını taşımayan, onu eğitmek, terbiye etmek için
yapılan davranışları cezalandırılmazdı.
34
4.
Humanitas
’ın
Maiestas Populi Romani
Karşısında Kısıtlan-
masını Haklı Gösteren Durumlar
Humanitas
ile
maiestas populi Romani
arasındaki bağlantının çıkış
noktasını zalimlik ve vahşetle savaş oluşturmaktadır.
35
Roma’lılara göre
vahşetin haklı görebileceği bazı durumlar olabilirdi. Örneğin, Roma’da
34
Cod.Th.9.12.1,2. Constantin zamanında kölelerin gladyatör oyunlarının parçası
edilmeleri yasaklanmıştı. Cod. Th.15.12.1; Cod.Iust.11.44(43). Ancak, adamkaçırma
suçunu işleyen bir köle ise, oyunlarda vahşi hayvanlarla dövüşmeye mahkum
edilirdi. Üstelik, kendilerini hayvanlara karşı savunmalarını engellemek amacıyla
da, dövüşten önce kırbaç darbeleriyle yaralanmaları sağlanırdı. Cod.Th.9.18.1.
Arenada dövüşmeye mahkum edilen kişilerin elleri ve ayakları damgalanırdı. Cod.
Th.9.40.2. Bununla birlikte, Roma’da kölelerin çeşitli düzenlemelerin de yapıldığını
görmekteyiz. Örneğin
lex petronia
, efendilerin kölelerini diledikleri gibi, arenaya
yollayarak, vahşi hayvanlarla dövüştürmeleri kontrol altına alınmaya çalışılmıştır.
Olivia Robinson,
The Criminal Law of Ancient Rome
, The Johns Hopkins Unv. Press,
Baltimore 1995, s. 43. Bu kanunla amaçlanan husus, efendinin kölesi üzerindeki
mülkiyet hakkını belli oranda sınırlandırmaktı. İmparator Hadrianus, bir efendinin
kölesini, mahkeme kararı olmaksızın öldürmesini yasaklamıştır. Aynı şekilde, haklı
bir sebep olmaksızın erkek kölelerin gladyatör eğitmenlerine ve kadın kölelerin
de genelevlere satılmasını yasaklamıştır. Antoninus Pius tarafından çıkarılan
emirnameye göre, haklı bir sebep olmaksızın, kendi kölesini öldüren bir kimse,
başkasının kölesini öldüren kişiyle aynı cezayı alır. İmparatordan merhamet talep
edip, ona sığınan köleler hakkında da, efendinin bu kölesini uygun fiyata satması
sağlanmaktaydı. Herkesin malını kötü kullanmaması, kamu yararına olarak kabul
edilmekteydi. Efendilerin köleleri üzerindeki yetkileri, sınırsız olmakla birlikte,
efendinin köleye işkence etmesi, aç bırakması, vahşice yaralaması haklı görülemez.
Iust.Inst.1.8.1 Efendi hasta kölesini, tedavi masraflarının yüksekliğinden ötürü terk
etmişse, ve bu köle hayatta kalmayı, iyileşmeyi başarmışsa, artık özgür kılınması
gerekir. Bu durumdaki hasta köleyi, terk etmek yerine öldürmek, cinayet işlemek
olarak kabul edilir. D.40.8.2; C.Iust.7.6.13. Richard A Bauman,
Crime and Punishment
in Ancient Rome
, Routledge, 2. Ed, London 2006, s. 112 vd. (Crime); William A
Schabas,
The Death Penalty as Cruel Treatment and Torture
, Northeastern Unv. Press,
Boston 1996, s. 100 vd.
35
Bauman, (Crime), s.119; Tony Honoré,
Ulpian,Pioneer of Human Rights
, Oxford
Unv. Press, 2. Ed., Oxford 2002, s. 89.