241 / 521
Roma Hukukunda
Humanitas
ile Maiestas Populi
Romanı Arasındaki Bağlantı
240
oldukları şeklindeki doğal hukuk ilkesi ile çelişmektedir.
31
Roma’lıların
büyük bir kısmı, kölelerine iyi davrandıklarında, onların kendilerini
öldürebileceklerini düşünmekteydi. Çünkü onlar kölelerin içinde bir
kötülük bulunduğuna inanmaktaydılar. Hatta, Roma’daki inanış, köle-
lerin işkence altında olmadan gerçeği, doğruyu söylemeyeceği yönün-
deydi.
32
Ancak, kölelerin işkenceye maruz kalmasına karşı çıkan Roma
hukukçuları da bulunmaktaydı. Fakat bu karşıt görüşün temel çıkış
noktası, kölelerin insan oldukları ve insan haklarına aykırı davranışlara
maruz kalmaları değil bir kimsenin para vererek sahip olduğu değerli
bir malına zarar verilmemesi gerektiği oluşturmaktaydı.
33
Efendinin kendi kölesini dövmesi, cezalandırması, kural olarak, hu-
kuka aykırı olarak kabul edilmemişti. Bu yüzden de, efendilerin kölele-
rini vahşice cezalandırması doğal karşılanmıştır. Kölelerin dağlanması,
kırbaçlanması, tecavüz edilmesini bunlara örnek olarak verebiliriz.
31
D.50.17.32. Seneca, iyi niyetli eğitimli, Roma vatandaşlarına yakışan davranışın
kölelerine iyi davranmak olduğu yönündeki görüşü de, Roma’da gerçek anlamıyla
taraftar toplayamamıştır. Seneca’ya göre, köleler de insandır ve onlar efendilerinin
dostlarıdır. Kölesiyle sohbet etmeyi ve yemek yemeyi kendine yakıştıramayan
Roma vatandaşları, dostlarına ihanet etmektek başka birşey yapmamaktadır.
Hatta bu şekilde davranan efendiler, kölelerinin nefretini kazanarak, kendi
kuyularını kazmaktadırlar. Şunu da unutmamak gerekir ki, köleler de bizimle
aynı havayı solumakta, aynı suyu içmekte, aynı gökyüzünün altında yaşayıp,
ölmektedir. Kölelerinize, sizin üstlerinizin size nasıl davranmasını isterseniz,
o şekilde davranın. Sizinle konuşmasına, sizinle plan yapmasına ve sizinle
yaşamasına izin verin. Soverini, s. 178.
32
Kural olarak kölenin efendisinin aleyhine ifadesi kabul edilmemekle birlikte,
zina, vatana ihanet ve vergi kaçırma gibi bazı özel durumlarda buna izin
verilmekteydi. Kendisinin fail olduğu bir durumda da, kölenin suçunu itiraf
etmesini sağlamak için yine işkenceye başvurulurdu. Örneğin
praetor
Tigellinius,
Nero’nun karısı Octavia’nın zina işlediğini ispat edebilmek için, Octavia’nın
kadın kölelerini (
ancillae
) dayanılmaz acılarla sorgulatmıştır. Kölelerden bir kısmı,
işkencenin acıları altında efendilerinin aleyhinde tanıklık ederken, büyük bir
çoğunluğu Octavia’nın masumiyeti yönünden görüş açıklamışlardır. Dio.62.13.4.
Hadrianus, efendisi öldürülürken yeteri kadar bağırıp, yardım çağırmayan
köleyi, öldürtmüştür. Burada, diğer kölelere önce kendilerini düşünmek yerine,
efendilerini korumaları gerektiğini anlamaları için bir ders verilmek istenmiştir.
D.29.5.1.28. Garnsey, s. 122; Alan Watson,
Roman Slave Law
, The John Hopkins
Press, Baltimore 1987, s. 98 (Slave).
33
Roma hukukunda kölenin bir mal olarak değerlendirilmesi ve işkence sırasında
efendinin mülkiyet hakkının zarara uğruyor olmasını destekleyen nitelikte
düzenlemeler bulunmaktadır. Zina suçundan dolayı suçlanan bir kölenin
efendisine, bu suçlamada bulunan kişinin, kölenin işkence sırasında uğrayacağa
zararlara karşılık belirli bir miktarda teminat ödemesi zorunlu kılınmıştı.
D.48.5.28.pr. Ulpianus da, işkencenin köleyi tamamen işlevsiz bırakacak şekilde
yapılmaması gerektiğini belirtmektedir. D.48.18.7. Buckland, s. 67.