300 / 521
TBB Dergisi 2011 (96)
Yeliz ŞANLI ATAY
299
“yasaklayıcı ya da hak kaybına yol açıcı”
işlemlerin, yasa düzenlenmesi ol-
maksızın yapılması olanaklı değilken;
21
Anayasa kuralının doğrudan
uygulanabilirliği, özellikle temel hak kurallarına ilişkin olarak kabul
edilmektedir.
22
Zira, Anayasa kuralının konusu, temel hak kurallarına
ilişkin ve yeterli açıklık ve kesinlikte ise, Anayasa kuralının uygulan-
masının yasada açık kuralın varlığına bağlanması, hak ve özgürlükten
yararlanma olanağını ortadan kaldırır.
23
Kuralın uygulanabilirliğinin diğer bir yönü, yargı yerleri ve ida-
re bakımından özellik gösterip göstermediği sorusudur. Bu konuda,
devlet organları arasında ayrım yapmayan görüşler olduğu gibi,
24
İdari
Yargılama Usulü Kanunu’nun (İYUK), idari işlemin iptal nedeni ola-
rak,
“kanuna”
değil,
“hukuka”
aykırılığı öngörmesi karşısında, idarenin
yetkisini, yargı yerleri karşısında daha sınırlı gören
25
ya da Anayasa-
ya uygun yorum işlevinin, hem idare yargıcı, hem de idare makamları
bakımından geçerli olduğunu savunan
26
ya da tam tersine, Anayasaya
aykırı bir yasa olması durumu halinde, yargıcın, yasayı kural olarak ih-
mal yetkisinin olmamasına karşılık, idarenin
“uygulamadan kaçınmak”,
“uygulayacağı kuralları belirlemek yetkisi”
olduğunu dile getiren
27
görüş-
21
D.12.D., E.1969/2879, K.1970/1271, k.t.12.6.1969,
Danıştay Dergisi,
S.2, 1971, s.320.
Akıllıoğlu,
İnsan Hakları -I- Kavram, Kaynaklar ve Koruma Sistemleri,
s.59.
22
Buna karşılık Tanör, Anayasa kuralının doğrudan uygulanabilirliğini, insan hak-
larına yönelik
“somut”
Anayasal yasaklar bakımından da tartışmaktadır (Tanör,
Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu,
s. 327). Yazar’a göre,
“soyut yasaklar yasama orga
nınca somutlaştırılmadıkça idare ve yargı tarafından doğrudan uygulanamazlar, bunların
soyut karakteri ve “kanunla sınırlama” ilkesi buna engel”
ken, somut yasaklar, “
kendi
liklerinden
ve
doğrudan
uygulanabilecek kadar net olanlardır”. Bununla birlikte,
Yazar,
“Anayasadaki bu türden yasakların hemen hepsinin zaten yasalarda tekrarlanmış
olması nedeniyle bunların fazla bir pratiği yoktur”
açıklamasını da eklemektedir.
23
Yılmaz Aliefendioğlu,
Anayasa Yargısı,
Yetkin Yayınları, Ankara 1997, s.295.
Anayasa hukukunda
“Yasama organının ihmali”
(Aliefendioğlu,
Anayasa Yargısı,
s.
293) ya da
“parlamentonun hareketsizliği”
(Bakır Çağlar,
“Anayasa Yargısında Yorum
Problemi Karşılaştırmalı Analizin Katkıları”
,
İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi (İHİD),
Yıl 5, Sayı 1-3, İstanbul 1984, s.33) olarak adlandırılan bu durum, salt Anayasa’da
uygulanması yasaya bırakılan konular bakımından değil; Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi’nin taraf devletlere, kendi iç mevzuatlarında, sözleşmenin bütün
kurallarının uygulanmasını sağlayacak değişiklikleri yapma yükümlüğü içeren
57. maddesi açısından olduğu gibi, yasama organınca düzenleme yapılmasının bir
yükümlülük olarak görülebileceği durumlar bakımından da geçerli olarak ortaya
çıkabilir. Aliefendioğlu,
Anayasa Yargısı,
s.296.
24
Hirsch,
“Anayasa’nın Özel Hukuk Kurallarına Etkileri”,
s.6.
25
Özay,
“Anayasa: Özgürlükler ve İdari Kolluk Etkinlikleri”,
s.276.
26
Azrak,
“İdari Yargıda Anayasaya Uygunluk Sorunu”,
s.336.
27
Akıllıoğlu,
İnsan Hakları -I- Kavram, Kaynaklar ve Koruma Sistemleri,
s.49, 56. Yazara
göre,
“yargıcın Anayasa Mahkemesi’ne gidilmesine olanak bulunmayan durumlarda
üstünlük ilkesi uyarınca anayasaya aykırılık konusunda kendisinin karar vermesi gerektiği